Η Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση (ΠΔΚ) ή και λέγομενη Κυβέρνηση του Βουνού ήταν μια κυβέρνηση που δημιούργησε το ΚΚΕ στις 23 Δεκέμβρη του 1947 και μέλη της ήταν ανώτερα στελέχη του κόμματος. Η ΠΔΚ εγκαταστάθηκε στους ορεινούς όγκους της βόρειας Πίνδου και ο βίος της τερματίστηκε με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου.
Το ιστορικό πλαίσιο
Στα τέλη του 1946 και τους πρώτους μήνες του 1947, το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα συνέκλινε πλέον στη δυναμική στήριξη της υπόθεσης των Ελλήνων κομμουνιστών. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο πως επιλέχθηκε το συνέδριο ενός δυτικού κομμουνιστικού κόμματος, του γαλλικού, για να ανακοινωθεί επίσημα από τον αντιπρόσωπο του ΚΚΕ, Μιλτιάδη Πορφυρογένη, τον Ιούνιο του 1947, η πρόθεση δημιουργίας ξεχωριστής κυβέρνησης με δική της κρατική υπόσταση. Επρόκειτο για τμήμα του σεναρίου που σχετιζόταν με το στρατηγικό Σχέδιο "Λίμνες", που επισήμως εγκρίθηκε λίγο αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 1947. Το σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία τακτικού στρατού 50.000 - 60.000 μαχητών που να ήταν ικανός να θέσει υπό τον έλεγχό του ευρείες περιοχές της βόρειας Ελλάδας με κέντρο τη Θεσσαλονίκη.
Την 1η Σεπτεμβρίου 1947 πραγματοποιήθηκε το δημοψήφισμα για την επάνοδο του Βασιλιά Γεωργίου Β΄. Μέσα σε κλίμα κυβερνητικών πιέσεων, υπέρ της παλινόρθωσης της μοναρχίας ψήφισε το 68,4% και εναντίον το 31,6%.
Η επιστροφή του βασιλιά οδήγησε σε κλιμάκωση του εμφυλίου. Στις 21 Σεπτεμβρίου οι αντάρτες κατέλαβαν προσωρινά τη Δεσκάτη και στις 2 Οκτωβρίου τη Νάουσα. Στις 27 Οκτωβρίου 1947 ιδρύθυκε ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας με αρχηγό τον Μάρκο Βαφειάδη και εγκατέστησε το γενικό του αρχηγείο στην Τσούκα Χασίων.
H δημιουργία της Κυβέρνησης
Στις 23 Δεκεμβρίου 1947 κι ενώ ο εμφύλιος πόλεμος είχε ξεσπάσει ένα τουλάχιστον χρόνο πριν, ανακοινώθηκε επίσημα η συγκρότηση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, απόφαση που είχε λάβει το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ μερικές βδομάδες νωρίτερα. Η ΠΔΚ αποτελούνταν αποκλειστικά από ανώτατα στελέχη του ΚΚΕ και εγκαταστάθηκε στους ορεινούς όγκους της βόρειας Πίνδου. Η ανακήρυξη μιας τέτοιας κυβέρνησης, με ξεκάθαρες αποσχιστικές συνέπειες, ήταν αυτονόητο πως σηματοδοτούσε για το ΚΚΕ την πλήρη ρήξη, χωρίς δυνατότητα συμβιβασμού, με τη νόμιμη κυβέρνηση της χώρας.
Την επόμενη μέρα στις 24 Δεκεμβρίου ο ΔΣΕ εξαπέλυσε επίθεση για την κατάληψη της Κόνιτσας. Ένας από τους σκοπούς της επιχείρησης ήταν να καταστεί η πόλη έδρα της νέας κυβέρνησης. Η κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη αντέδρασε άμεσα και στις 27 Δεκεμβρίου εξέδωσε τον Αναγκαστικό Νόμο 509 «Περί μέτρων ασφαλείας του Κράτους, του Πολιτεύματος, του Κοινωνικού Καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών» που έθεσε εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Εθνική Αλληλεγγύη. Η επιχείρηση για την κατάληψη της Κόνιτσας απέτυχε οπότε η ΠΔΚ έμεινε χωρίς έδρα μετακινούμενη στους ορεινούς όγκους της βόρειας Πίνδου.
Σύνθεση της ΠΔΚ
Πρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Στρατιωτικών ορίστηκε ο Μάρκος Βαφειάδης. Τα υπόλοιπα μέλη ήταν:
αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός Εσωτερικών: Γιάννης Ιωαννίδης,
υπουργός Εξωτερικών: Πέτρος Ρούσος,
υπουργός Δικαιοσύνης: Μιλτιάδης Πορφυρογένης,
υπουργός Υγιεινής, Πρόνοιας και προσωρινά Παιδείας: Πέτρος Κόκκαλης,
υπουργός Οικονομικών: Βασίλης Μπαρτζιώτας,
υπουργός Γεωργίας: Δημήτρης Βλαντάς,
υπουργός Εθνικής Οικονομίας και προσωρινά Επισιτισμού: Λεωνίδας Στρίγκος.
Ο γενικός γραμματέας του ΚΚΕ Νίκος Ζαχαριάδης δεν ανέλαβε κάποιο αξίωμα.
Διακηρύξεις - Βίος της ΠΔΚ
Οι γενικές διακηρύξεις της ΠΔΚ δεν διέφεραν από τις αντιλήψεις του ΕΑΜ για τη λαϊκή εξουσία. Το πρότυπο της εαμικής «Λαοκρατίας» υπήρξε πρότυπο για την ΠΔΚ. Οι καταστατικές διατάξεις για την Ελεύθερη Ελλάδα, η πράξη 1 για την οργάνωση της λαϊκής εξουσίας, η πράξη 2 για τη λαϊκή δικαιοσύνη, η πράξη 3 για τους αγρότες και την αγροτική ιδιοκτησία, η πράξη 4 για την κτηνοτροφία και τα δάση, η πράξη 5 για την εκπαίδευση ταυτίζονταν με τη γενική φιλοσοφία διακυβέρνησης του ΕΑΜ. Η μόνη σαφής πολιτική διαφοροποίηση σε σχέση με την εαμική παράδοση ήταν η πολιτική για τις μειονότητες. Η ΠΔΚ υιοθέτησε απέναντι στις μειονότητες και ειδικότερα απέναντι στους Τσάμηδες, τους Σλαβόφωνους και τους Πομάκους μια στάση προστασίας και επιθετικής προβολής των δικαιωμάτων τους. Η στάση αυτή καταγράφηκε θεσμικά με την τοποθέτηση του Σλαβομακεδόνα Σταύρου Κωτσόπουλου στη θέση του γενικού διευθυντή των Εθνικών Μειονοτήτων του υπουργείου Εσωτερικών. Η στάση αυτή σχετιζόταν φυσικά με τη σημασία αυτών των πληθυσμών για το κομμουνιστικό αντάρτικο.
Η ίδια η ΠΔΚ, με υπόμνημά της στον ΟΗΕ, προσδιόριζε τον χαρακτήρα της εξουσίας της ως «λαϊκό καθεστώς [...] Ολη η εξουσία πηγάζει από τον λαό, υπάρχει για τον λαό και ασκείται από τον λαό [...] Καμιά αυθαιρεσία δεν επιτρέπεται, όλες οι ατομικές και ομαδικές ελευθερίες είναι σεβαστές». Η ηγεσία του ΚΚΕ ήθελε να δείξει προς τα έξω πως στα όρια της εξουσίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) υπήρχε ένα κράτος δικαίου, όπου τα βασικά ατομικά και πολιτικά δικαιώματα ήταν αναγνωρισμένα και σεβαστά. Αυτό ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο για την προπαγάνδα του νέου «λαϊκού κράτους» τόσο στον ελληνικό χώρο όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Στην πραγματικότητα, η δημιουργία της κυβέρνησης αυτής ήταν μέρος της προσπάθειας συγκρότησης ενός κράτους στα σοβιετικά πρότυπα. Η δομή της εκτελεστικής εξουσίας αποτελούνταν από μια κυβέρνηση-μαριονέτα στην κορυφή και λαϊκά συμβούλια με τοπικές αρμοδιότητες στη βάση. Η πραγματική νομοθετική, εκτελεστική και ταυτόχρονα δικαστική εξουσία ήταν στα χέρια του στενού ηγετικού πυρήνα του ΚΚΕ. Η ΠΔΚ είχε διακοσμητικό χαρακτήρα και καμιά ουσιαστική απόφαση δεν περνούσε από αυτήν. Η ΠΔΚ επόπτευε τη λειτουργία του μικροσκοπικού λαϊκού κράτους, υπέγραφε τις διάφορες επιστολές και εκθέσεις που απευθύνονταν στο εξωτερικό ή στο εσωτερικό της χώρας και στους διεθνείς οργανισμούς και είχε την αρμοδιότητα των προαγωγών, της απονομής τιμητικών μεταλλείων και της απονομής χάριτος. Ακόμη και σε αυτά τα θέματα, η ηγεσία του ΚΚΕ είχε τον τελευταίο λόγο αν χρειαζόταν. Με την πάροδο του χρόνου, υπήρξε πλήρης απορρόφηση του διοικητικού-θεσμικού πλαισίου του «κράτους» της ΠΔΚ από την κομματική εξουσία.
Οι έλληνες κομμουνιστές επιδίωξαν την αναγνώριση της ΠΔΚ από τις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ανατολικής Ευρώπης. Παρά, όμως, τη συστηματική του προσπάθεια, το ΚΚΕ απέτυχε σε αυτόν του τον στόχο. Οι διεθνείς πολιτικές συνθήκες δεν επέτρεψαν την αναγνώριση της ΠΔΚ από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Από ορισμένους θεωρήθηκε ως απόδειξη της μη επαρκούς υποστήριξης του αγώνα του ΔΣΕ από τα άλλα κομμουνιστικά κόμματα.
Την άνοιξη του 1949 μετά την αποπομπή του Βαφειάδη από την ηγεσία του ΔΣΕ και της ΠΔΚ, πρόεδρος της ΠΔΚ ανέλαβε ο Μήτσος Παρτσαλίδης, μέχρι την οριστική ήττα του ΔΣΕ τον Αύγουστο του 1949, οπότε και τερματίστηκε ο βίος της ΠΔΚ.
Πηγές
- Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ, Τόμος Πρώτος, 1918-1949, Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2012.
- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΣΤ, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2000.
- Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, Τόμος Πρώτος, Γιώργος Μαργαρίτης, Εκδόσεις Βιβλιόραμα, Αθήνα 2001.