Ιμμάνουελ Καντ - Βιογραφία

Ιμμάνουελ Καντ

Όνομα	Ιμμάνουελ Καντ
Παρατσούκλι	γνωστός και ως "Κάντιος"
Γέννηση	22 Απριλίου 1724 Καίνιξμπεργκ Πρωσία (τότε) Καλίνινγκραντ Ρωσία(σήμερα)
Θάνατος	12 Φεβρουαρίου 1804(79 ετών) Καίνιξμπεργκ Πρωσία (τότε) Καλίνινγκραντ Ρωσία(σήμερα)
Περιοχή	Φιλοσοφία 18ου αιώνα
Σχολή	Καντιανισμός Ευρωπαϊκός διαφωτισμός
Κύρια Ενδιαφέροντα	Επιστημολογία, Μεταφυσική,Ηθική
Αξιοσημείωτες Ιδέες	Κατηγορική Προσταγή Υπερβατικός Ιδεαλισμός Αναλυτική-συνθετική διάκριση Νοούμενον Sapere aude Νεφελωμάτων Υπόθεσις
Επιδράσεις  Επίκουρος, Αριστοτέλης, Εμπειρικός, Πλάτων,Νεύτων, Σπινόζα
Επηρέασε                                                                                         Όλους τους μεταγενέστερους Μαρξιστές
Υπογραφή

O Ιμμάνουελ Καντ (Immanuel Kant, γεννήθηκε στις 22 Απριλίου του 1724 στο Καίνιξμπεργκ της Πρωσίας (που σήμερα ονομάζεται Καλίνινγκραντ και ανήκει στη Ρωσία) και πέθανε στο Καίνιξμπεργκ στις 12 Φεβρουαρίου του 1804) ήταν Γερμανός φιλόσοφος και επιστήμονας. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές και φιλοσόφους όλων των εποχών. Στην ελληνική γλώσσα το όνομά του παλαιότερα αποδιδόταν ως Εμμανουήλ Κάντιος.

Βιογραφία

Ο Καντ γεννήθηκε, έζησε και πέθανε στο Καίνιξμπεργκ (τώρα ρώσικο Καλίνινγκραντ) της Ανατολικής Πρωσίας, δεν παντρεύτηκε ποτέ, δεν εγκατέλειψε ποτέ τη γενέτειρα πόλη του και είχε γίνει αντικείμενο σχολιασμού για την εντυπωσιακή ακρίβειά του στις κοινωνικές συναναστροφές - υπόδειγμα αυτοπειθαρχίας και παραξενιάς. Χρηματοδότησε τις σπουδές του παραδίδοντας ιδιωτικά μαθήματα και κερδίζοντας στοιχήματα στο μπιλιάρδο.

Το 1749 προσπάθησε να λύσει μια μαθηματική αντιδικία μεταξύ οπαδών του Καρτέσιου και του Λάιμπνιτς με σχετικοποίηση των θέσεών τους. Το 1755 δημοσίευσε ανώνυμα μια θεωρία του για τη δημιουργία του πλανητικού μας συστήματος και για την ύπαρξη γαλαξιών πέρα από το δικό μας γαλαξία. Το ίδιο έτος αναγορεύεται Διδάκτωρ και Υφηγητής του πανεπιστημίου της Καινιξβέργης. Αποδίδει δε το δώρο της γνώσης στον άνθρωπο σε θεϊκή παρέμβαση.

Το έτος 1770 έγινε τακτικός καθηγητής της Λογικής και Μεταφυσικής στο ίδιο Πανεπιστήμιο και παράλληλα έκανε παραδόσεις στη Φυσική, Κοσμολογία, Ανθρωπολογία, Θεολογία και Γεωγραφία. Κάποια εποχή δίδασκε στο πανεπιστήμιο 36 ώρες την εβδομάδα. Μετά από μερικές μικρότερες δημοσιεύσεις του για θέματα Φυσικής και Μεταφυσικής, παρουσίασε σε τρία θεμελιώδη έργα την υπερβατολογική φιλοσοφία του: «Κριτική του καθαρού Λόγου» (Kritik der reinen Vernunft, 1781), «Κριτική του πρακτικού Λόγου» (Kritik der praksischen Vernunft, 1788) και «Κριτική της κριτικής Δύναμης» (Kritik der Urteilskraft, 1790).

Ο Καντ και η φιλοσοφία του

Άγαλμα του Καντ στη γενέτειρά του Καινιξβέργη, σημερινό Καλίνινγκραντ

Ο Καντ όρισε τον διαφωτισμό (Aufklärung, αουφκλέρουνγκ), στο δοκίμιό του Was ist Aufklärung? (βας ιστ αουφκλέρουνγκ;-Τι είναι Διαφωτισμός;), ως την περίοδο που χαρακτηρίζεται από το γνωμικό στη λατινική γλώσσα, «Sapere aude!» (σαπέρε άουντε-«τολμήστε να είστε σοφός» ή «τόλμησε να γνωρίζεις»). Αυτή η περίοδος χαρακτηρίστηκε από την αυτόνομη σκέψη, απαλλαγμένη από τις υπαγορεύσεις και της προκαταλήψεις της έξωθενπολιτικής εξουσίας. Το έργο του Καντ επέχει θέση συνδετικού κρίκου μεταξύ του Ορθολογισμού και του Εμπειρισμού, φιλοσοφικών ρευμάτων-παραδόσεων του 18ου αιώνα. Είχε, επιπροσθέτως, αποφασιστική επίδραση στο κίνημα του Ρομαντισμού και στη φιλοσοφία του Γερμανικού Ιδεαλισμού του 19ου αιώνα. Το έργο του αποτέλεσε επίσης σημείο εκκίνησης για πολλούς φιλοσόφους του 20ου αιώνα.

Οι δύο αλληλένδετοι θεμέλιοι λίθοι αυτού που ο Καντ αποκαλούσε ως την «κριτική φιλοσοφία του» - την αντίστοιχη «Κοπερνίκεια επανάσταση», που ισχυριζόταν ότι συνέθεσε για τη φιλοσοφία - ήταν η Επιστημολογία (ή αλλιώς Θεωρία της γνώσης) του Υπερβατικού Ιδεαλισμού και η ηθική φιλοσοφία περί της αυτονομίας της αιτιολογίας (reason). Αυτές τοποθετούσαν το ενεργό, έλλογο ανθρώπινο υποκείμενο στο κέντρο του κόσμου της γνώσης και της ηθικής (την ανθρώπινη συμπεριφορά σε συνθήκες κοινωνικής συμβίωσης).

Ο Καντ επηρεάστηκε από τον σκεπτικισμό και τον αγνωστικισμό του Χιουμ και έστρεψε την προσοχή του στην ανάλυση της υποκειμενικότητας. Θεωρεί ότι κάθε γνώση εξαρτάται από την εμπειρία, επειδή στηρίζεται στις αισθήσεις μας. Τα πράγματα καθ' εαυτά, μας είναι άγνωστα και οι εικόνες τους παράγονται από τον εαυτό μας. Το πραγματικό ον είναι απρόσιτο σ' εμάς, διότι αυτό που αντιλαμβανόμαστε είναι τα αισθητηριακά δεδομένα και όχι τα ίδια τα αντικείμενα. Προχωρά όμως τον συλλογισμό του παραπέρα, όσον αφορά στη γνώση, υποστηρίζοντας ότι το έλλογο καθεστώς του κόσμου, όπως η επιστήμη το αντιλαμβάνεται, δεν δύναται να θεωρηθεί απλώς και μόνο ως η τυχαία συσσώρευση αισθαντικών αντιλήψεων. Αντιθέτως είναι το αποτέλεσμα μιας «συνθετικής» λειτουργίας, βασιζόμενης σε κανόνες.

Επειδή λοιπόν τα αισθητηριακά δεδομένα (αναγκαία για να αρχίσει μια διαδικασία σύνθεσης) είναι ανεξάρτητα και δεν επικοινωνούν μεταξύ τους, για να αντιληφθεί ο άνθρωπος ένα αντικείμενο συνολικά και όχι μόνο τις επιμέρους ιδιότητές του, σχήμα, χρώμα, υφή κλπ., απαιτείται από τον άνθρωπο μια εσωτερική λογική (υπερβατολογική) επεξεργασία, κατά την οποία ενοποιούνται τα επιμέρους στοιχεία της εμπειρίας. Αυτή αποτελείται από την εννοιολογική συνένωση (unification) και ενσωμάτωση (integration) που πραγματοποιείται από τον νου μέσω εννοιών ή των «κατηγοριών της κατανόησης» που υπάρχουν στις αντιλήψεις μέσα στα πλαίσια του χώρου και χρόνου, που δεν είναι έννοιες, αλλά μορφές αισθαντικότητας, οι οποίες αποτελούν με τη σειρά τους απαραίτητους όρους για κάθε πιθανή καταγραφή εμπειρίας. Ως εκ τούτου η αντικειμενική τάξη πραγμάτων και η αιτιώδης αναγκαιότητα που λαμβάνει χώρα μέσα στα πλαίσια της πρώτης, είναι παράγωγα του νου κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασής του με ό,τι υπάρχει έξωθέν του («Ding an sich»-ντινκ αν ζιχ-το πράγμα αυτό καθ' αυτό).

Παρόλα αυτά όμως, η εξακρίβωση της ύπαρξης του «πραγματικού» αντικειμένου παραμένει απρόσιτη και εμπειρικώς αδύνατη, καθότι οι αισθήσεις αποτελούν στρεβλές προσλαμβάνουσες του πραγματικού αντικειμένου και ως τέτοιες επεξεργάζονται νοητικώς, σαν να λέμε ότι ένα φοβερό μηχάνημα όπως ο νους επεξεργάζεται λανθασμένα δεδομένα, άρα παράγει ατελή αποτελέσματα.

Αναφορικά με την Ηθική, ο Καντ υποστήριξε ότι η πηγή της θεωρίας της αρετής και της ηθικής δεν βρίσκεται σε εξωγενείς της ανθρώπινης φύσης παράγοντες, δεν αποδίδεται στη φύση, ούτε στο Θεό, παρά μόνο στην καλή θέληση. Καλή θέληση είναι αυτή που συμβαδίζει με οικουμενικούς νόμους ηθικής, που η αυτόνομη ανθρώπινη ύπαρξη ελεύθερα και αβίαστα αποφασίζει να ενστερνιστεί. Αυτοί οι κανόνες υποχρεώνουν το κάθε ανθρώπινο υποκείμενο να μεταχειρίζεται τα άλλα ανθρώπινα όντα ως σκοπούς και όχι μόνο ως μέσα προς κάποιο σκοπό.

Οι ανωτέρω καντιανές ιδέες διαμόρφωσαν κατά πολύ όλη την επιχειρηματολογία και ανάλυση της μεταγενέστερης φιλοσοφίας. Οι ιδιαιτερότητες του Καντ και της φιλοσοφίας του, πυροδότησαν άμεση και διαρκή διαμάχη, έθεταν δε υπό κριτική αμφισβήτηση θεσμούς και παραδόσεις. Παρόλα αυτά, η άποψή του ότι ο νους από μόνος του συμβάλλει αποκλειστικά στη γνώση του (και ως εκ τούτου αυτή η γνώση υπόκειται σε περιορισμούς που δεν μπορεί να ξεπεράσει), ότι η ηθική έχει τις ρίζες της στην ανθρώπινη ελευθερία, ενεργώντας αυτόνομα και σύμφωνα με έλλογες, ηθικές αρχές και ότι η φιλοσοφία εμπεριέχει αυτο-κριτικές διαδικασίες, αναδιαμόρφωσαν οριστικώς τη φιλοσοφία.

Παραπομπές

1. Jump up↑ Θεοδόσιος Πελεγρίνης, Ηθική Φιλοσοφία, εκδ. «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα 1997, σσ. 73-84

Έργα του Καντ σε νεοελληνική απόδοση[

• Προτεινόμενη βιβλιογραφίαΤέσσερα δοκίμια κριτικής φιλοσοφίας, μτφρ. Γιάννης Πίσσης, εκδ. Νήσος, 2012
• Δοκίμια. Εισαγωγή-Μετάφρ.-Σχόλια Ε.Π. Παπανούτσος. «Δωδώνη», Αθ. 1971.
• Προλεγόμενα σὲ κάθε μελλοντικὴ μεταφυσικὴ ποὺ μπορεῖ νὰ παρουσιαστεῖ σὰν γνώση. -Μετ. Ἰάνης Λὸ Σκόκκο. «Ἀναγνωστίδης», Ἀθ. 1978.
• Κριτική του καθαρού λόγου. Τόμοι Α΄-Β΄, Μετάφραση Αναστάσιος Γιανναράς. «Παπαζήσης», Αθ. 1977+1979.
• Προλεγόμενα σε κάθε μελλοντική Μεταφυσική. Εισαγωγή-Μετάφρ.-Σχόλια Γιάννης Τζαβάρας. «Δωδώνη», Αθ.-Γιάννινα 1982.
• Κριτική του καθαρού λόγου. Η υπερβατική διαλεκτική. Τόμοι Α΄-Δ΄. Πρόλογος-Μετάφρ. Μιχαήλ Δημητρακόπουλος, Αθ. 1983.
• Τα θεμέλια της Μεταφυσικής των ηθών. Εισαγωγή-Μετάφρ.-Σχόλια Γιάννης Τζαβάρας. «Δωδώνη», Αθ. 1984.
• Kant, Im. κ.ά.: Τι είναι Διαφωτισμός; Συλλογή κειμένων. Μετάφρ. Ν. Μ. Σκουτερόπουλος. "Κριτική", Αθ. 1989.
• Η θρησκεία. Μετάφρ. Στάθης Φερεντίνος, «Γκοβόστης», Αθ. χ.χ. ζ) Η πρώτη Εισαγωγή στην «Κριτική της κριτικής δύναμης». Μετάφρ. Παρασκευή Μεϊντάνη, Επίμετρο Κοσμάς Ψυχοπαίδης. «Πόλις», Αθ. 1996. η) Για την αιώνια ειρήνη. Μετάφρ.-Επίμετρο Άννα Πόταγα, Πρόλογος-Επιμ. Λευτέρης Αναγνώστου. «Αλεξάνδρεια», Αθ. 1992.
• Παρατηρήσεις πάνω στο αίσθημα του ωραίου και του υπέροχου. Μετάφρ. Χάρης Τασάκος. "Printa", Αθ. 1999.
• Η έννοια του αρνητικού μεγέθους στη φιλοσοφία. Εισαγωγή-Μετάφρ.-Σχόλια Χάρης Τασάκος. “Printa”, Αθ. 2001.
• Κριτική της κριτικής δύναμης. Εισαγωγή-Μετάφρ.-Σχόλια Κώστας Ανδρουλιδάκης. «ΙΣμίλη», Αθήνα, 3η έκδ. 2013.
• Κριτική του πρακτικού λόγου. Εισαγωγή-Μετάφρ.-Παρατηρήσεις Μιχαήλ Δημητρακόπουλος, Αθ. 2004.
• Κριτική του πρακτικού λόγου. Μετάφρ.-Σημειώσεις-Επιλεγόμενα Κώστας Ανδρουλιδάκης. «Εστία», Αθήνα, 5η έκδ. 2012.
• Κριτική της κριτικής ικανότητας. Μετάφρ. Χάρης Τασάκος. "Ροές", Αθ. 2005 (1η έκδοση, “Printa”, Αθ. 2000).
• Η διένεξη των Σχολών. Εισαγωγή-Μετάφρ. Θανάσης Γκιούρας. "Σαββάλας", Αθ. 2004.
• Περί Παιδαγωγικής. Προλεγόμενα-Μετάφρ.-Σημειώσεις Παρασκευή Σιδερά-Λύτρα. "Κυριακίδη", Θεσσαλονίκη 2004.
• Η θρησκεία εντός των ορίων του Λόγου και μόνο. Μετάφρ.-Σημειώσεις-Επιλεγόμενα Κώστας Ανδρουλιδάκης. "Πόλις", Αθήνα, 2η έκδ. 2008.
• Μεταφυσική των ηθών. Μετάφρ.-Σημειώσεις-Επιλεγόμενα Κώστας Ανδρουλιδάκης, "Σμίλη", Αθήνα 2013.
• Επιλογή από το έργο του. Εισαγωγή-Επιλογή-Μετάφρ. Κώστας Ανδρουλιδάκης. "Στιγμή", Αθήνα 2008.
• Ανθρωπολογία από πραγματολογική άποψη. Εισαγωγή-Μετάφρ.-Σχόλια Χάρης Τασάκος. “Printa”, Αθ. 2011.

• Ανδρουλιδάκης, Κώστας, Καντιανή Ηθική. Θεμελιώδη ζητήματα και προοπτικές, εκδ. «Ιδεόγραμμα», Αθήνα 2010.
• π. Εμμανουήλ Αντωνακάκης, Η έννοια της αυτονομίας κατά τον Καντ και την Ορθόδοξη Πατερική Θεολογία, εκδ. «Παρρησία», Αθήνα, 2011
• Αντωνόπουλος, Γεώργιος, «Ο άνθρωπος εις το β΄ μέρος της Κριτικής του καθαρού λόγου [του Καντ]». Φιλοσοφία, 13-14 (1983-84), 468-473.
• Arendt, Hannah, Η πολιτική φιλοσοφία του Καντ, μετάφραση Βασίλης Ρωμανός, εκδ. «Νήσος], 2008.
• Βλάχος, Γεώργιος, «Το πρόβλημα των ορίων του δικαίου στη φιλοσοφία του Καντ και του Φίχτε». Φιλοσοφία, 12 (1982), 277-304.
• Γιανναράς, Αναστάσιος, Κεφάλαια από τη θεωρητική φιλοσοφία του Καντ. Πανεπιστημιακές παραδόσεις, εκδ. «Παπαζήσης», Αθήνα 1976
• Guillermit, Louis, «O Emmanuel Kant και η κριτική φιλοσοφία», στο Fr. Chatelet(επιμ.), Η Φιλοσοφία, τόμ. Γ, Από τον Καντ ως τον Χούσσερλ, εκδ. «Γνώση», Αθήνα 1985, σσ. 15-68
• Walker, Ralph. Καντ : Ο Καντ και ο ηθικός νόμος, μετάφραση Λένα Θεοδωρίδου, εκδ. «Ενάλιος», 2003
• Δεληγιώργη, Α., Ο διαμελισμός του λόγου και η νεωτερική σκέψη. Από τον Καντ στον Καστοριάδη,εκδ. «Βάνιας», Θεσσαλονίκη 1991.
• Δεληκωσταντής, Κώστας, «Η αγάπη στη φιλοσοφία του Καντ», Παρνασσός, 29 (1987), 449-461.
• Δεληκωσταντής, Κώστας, «Αγωγή ελευθερίας. Παρατηρήσεις στην παιδαγωγική ανθρωπολογία του Καντ». Επιστημονική Παρουσία Εστίας Θεολόγων Χάλκης. Αθ. 1 (1987), 427-439.
• Immanuel Kant, Jürgen Habermas, Προς την αιώνια ειρήνη: Ένα φιλοσοφικό σχεδίασμα. Η ιδέα του Καντ περί της αιώνιας ειρήνης: Από την ιστορική απόσταση 200 ετών, μετάφραση: Κωνσταντίνος Σαργέντης, Ανίτα Συριοπούλου, εκδ. «Πόλις», 2006
• Cassirer, Ernst, Καντ και Ρουσσώ, μετάφραση: Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου, εκδ, «Έρασμος», 2001
• Κλιματσάκης, Παύλος, Συστηματική εισαγωγή στον γερμανικό ιδεαλισμό. Καντ, Φίχτε, Σέλλινγκ, Χέγκελ, εκδ. «Ροές», Αθήνα 2010
• Κρίππας, Ηλίας, «Ιμμάνουελ Καντ: Η κορυφαία μορφή της νεώτερης φιλοσοφίας», Ιστορικά θέματα, τεύχος 121, σσ. 28-41 (Δεκέμβριος 2012)
• Μεταξόπουλος, Αιμίλιος: «Το πρόβλημα της ατομικής ιδιοκτησίας στις θεωρίες του φυσικού δικαίου και στη νεώτερη φιλελεύθερη φιλοσοφία: Hobbes, Locke, Kant». Επιθεώρηση κοινωνικών ερευνών, 39-40 (1980), 414-432.
• Μπίρου, Βασιλική Α., «Σεμινάριο Καντ - πολιτική και λόγος (Αθήνα 8-10 Δεκεμβρίου 1988)». Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 6 (1989), 113-114.
• de Vleeschawer, Herman Jean, «Immanuel Kant» στο: Συλλογικό, Encyclopedie de la Pleiade. Ιστορία της φιλοσοφίας, τόμ. Α, μετάφραση: Κυριάκου Σ. Κατσιμάνη, εκδ.Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1987, σσ. 19-98
• Ντελέζ, Ζιλ, Η κριτική φιλοσοφία του Καντ. Η θεωρία των ικανοτήτων, εκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας», Αθήνα 2000
• Hondt, Jacques d', «Ὁ Κὰντ καὶ ἡ γαλλικὴ ἐπανάσταση», Οὐτοπία, 12 (1994), σσ. 81-92
• G. Pascal, «Η σκέψη του Καντ». Μετάφρ. Αλέξανδρος Βέλιος. Σκέψη και τέχνη, 8 (1986), 5-18.
• Πελεγρίνης, Θεοδόσιος Ηθική Φιλοσοφία, εκδ. «Ελληνικά Γράμματα», Αθήνα, 1997, σελ.73-84.
• Σαργέντης, Κωνσταντίνος, «Είναι η αιώνια ειρήνη δυνατή; Για την ιδέα της ειρήνης στον Καντ», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση, 21/61 (2004), 40-58.
• Σαργέντης, Κωνσταντίνος, «Μια ερμηνεία της θεωρίας του Καντ για το ριζικό κακό», Κ. Βουδούρης & Ε. Mαραγγιανού (επιμ.), Φιλοσοφία, Aνταγωνιστικότητα και Αγαθός Βίος, τ. 2. Aθήνα: «Ιωνία», 2005, 266-277.
• Σαργέντης, Κωνσταντίνος, «Ηθική ενόραση και αυτενέργεια της ανθρώπινης βούλησης. Το ηθικό Εγώ στον Καντ», Δευκαλίων, 21/2 (2003) 189-217.
• Σταμάτης, Κ., «Ιστορικές οφειλές του δικαιοπολιτικού προβληματισμού του Καντ». Ο πολίτης, 97 (1989), 38-39.
• Χρόνης, Νικόλαος, «Η περί σχηματοποιήσεως θεωρία του Καντ». Παρουσία, 1 (1982), 42-70.
• Ψυχοπαίδης, Κοσμάς, Κριτική φιλοσοφία και λογική των θεσμών. Έρευνες για την πολιτική φιλοσοφία του Καντ, μετάφραση: Όλγα Σταθάτου, «Βιβλιοπωλείον της Εστίας», 2001
• Συλλογικό έργο. Ιμμάνουελ Καντ: Πρακτικός λόγος και νεωτερικότητα: Νέες προσεγγίσεις στην καντιανή φιλοσοφία, εκδ. «Αλεξάνδρεια», 2006.
• Τομέας Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων (συλλογικό), Για τον Ιμάνουελ Καντ 200 χρόνια μετά, εκδ. «Νήσος», Αθήνα 2006