Αρχαία Α' Γυμνασίου: Ενότητα 14 - Ένα άδικο παράπονο

Αποστόλης Ζυμβραγάκης
0
Ανάλυση 14ης ενότητας 


Οι μύθοι είναι λαϊκά δημιουργήματα με ηθικό και αλληγορικό χαρακτήρα. Πρωταγωνιστές είναι οι άνθρωποι ή τα ζώα που έχουν φωνή.
Συνήθως στο τέλος του μύθου βρίσκεται το επιμύθιο, δηλ. το συμπέρασμα.
Στον Αίσωπο, που ήταν δούλος από τη Φρυγία της Μ. Ασίας, αποδίδονται περίπου 358 μύθοι.
Στο μύθο της ενότητας το λιοντάρι παραπονιέται στον Προμηθέα ότι, ενώ τον έπλασε γερό και δυνατό, τον έκανε να φοβάται τον πετεινό. Ώσπου το λιοντάρι συναντάει τον ελέφαντα, που φοβάται το κουνούπι...


Το κείμενο και η μετάφρασή του

Λέων κατεμέμφετο πολλάκις Προμηθέα,
Ένα λιοντάρι κατηγορούσε πολλές φορές τον Προμηθέα
ὅτι ἔπλασεν αὐτὸν μέγαν καὶ καλὸν
που το έπλασε μεγαλόσωμο και όμορφο
καὶ δυνατώτερον τῶν ἄλλων θηρίων·
και δυνατότερο από τα άλλα ζώα·
«τοιοῦτος δὲ ὤν», ἔφασκε,
«παρόλο όμως που είμαι τέτοιος», έλεγε,
«φοβοῦμαι τὸν ἀλεκτρυόνα».
«φοβάμαι τον πετεινό».
Καὶ ὁ Προμηθεύς ἔφη: «Τί με αἰτιᾷ μάτην;
Και ο Προμηθέας του είπε: «Γιατί με κατηγορείς άδικα;
Ἔχεις γὰρ πάντα τὰ ἐμά, ὅσα ἐδυνάμην πλάττειν·
Γιατί έχεις όλα τα δικά μου, όσα μπορούσα να δημιουργήσω·
ἡ δὲ σου ψυχή ἐστι μαλθακή πρὸς τοῦτο μόνον».
όμως η ψυχή σου σε αυτό μόνο δειλιάζει».
Ἔκλαιεν  οὖν ὁ λέων ἑαυτὸν
Έκλαιγε λοιπόν, το λιοντάρι τον εαυτό του
καὶ κατεμέμφετο τῆς δειλίας καὶ τέλος ἤθελεν ἀποθανεῖν.
και κατηγορούσε τη δειλία του και τελικά ήθελε να πεθάνει.
Οὕτω δὲ γνώμης ἔχων περιτυγχάνει ἐλέφαντι
Κι ενώ βρισκόταν σε αυτή την κατάσταση, συναντάει έναν ελέφαντα,
καὶ ὁρῶν κινοῦντα τὰ ὦτα διαπαντὸς ἔφη
και βλέποντάς τον να κουνάει συνεχώς τα αυτιά του είπε :
«Τὶ πάσχεις καὶ τί ποτε
«Τι παθαίνεις και γιατί επιτέλους
οὐδέν μικρὸν ἀτρεμεῖ τὸ οὖς σου;»
δε μένει ακίνητο ούτε για λίγο το αυτί σου;»
Καὶ ὁ  ἐλέφας  ἔφη
Και ο ελέφαντας είπε,
περιπτάντος αὐτῷ κατὰ τύχην κώνωπος
καθώς ένα κουνούπι πέταξε τυχαία γύρω του:
«Ὁρᾷς τοῦτο τὸ βραχύ, τὸ βομβοῦν;
«Βλέπεις αυτό το μικρό (έντομο) που βουΐζει;
Ἤν εἰσδύνῃ τῇ ὁδῷ τῆς ἀκοῆς μου, τέθνηκα».
Αν μπει στο αυτί μου, πεθαίνω».
Καὶ ὁ λέων ἔφη
Και το λιοντάρι είπε:
«Τί οὖν δεῖ με ἀποθνήσκειν ἔτι
«Γιατί λοιπόν, πρέπει πια να πεθάνω,
ὄντα τοσοῦτον καὶ εὐτυχέστερον ἐλέφαντος,
αφού είμαι τόσο μεγάλος και πιο τυχερός από τον ελέφαντα,
ὅσον κρείττων ὁ ἀλεκτρυών κώνωπος;»
όσο δυνατότερος είναι ο πετεινός από το κουνούπι;»

2η δραστηριότητα: Προσπαθώ να αποδώσω στη ν.ε. το αρχαίο κείμενο



Επεξεργασία κειμένου

1
Λέων κατεμέμφετο πολλάκις Προμηθέα,

λέων = λιοντάρι
κατεμέφετο = πρτ. του ρ. καταμέμφομαι > κατά + μέμφομαι = κατηγορώ
πολλάκις = πολλές φορές
2
ὅτι ἔπλασεν αὐτὸν μέγαν καὶ καλὸν

ἔπλασεν = αόρ. του πλάττ(σσ)ω = δημιουργώ (πλάθω, πλάστης, πλαστική)
μέγαν = μεγάλο > μεγαλόσωμο
καλόν = όμορφο
3
καὶ δυνατώτερον τῶν ἄλλων θηρίων·
4
«τοιοῦτος δὲ ὤν», ἔφασκε,

τοιοῦτος = τέτοιος
μέν - δέ = αντιθετικοί ή εναντιωματικοί σύνδεσμοι
Συνήθως χρησιμοποιούνται μαζίδηλώνοντας αντίθεση.
μέν = όμως, αλλά, από τη μια, καθώς, ενώ
Ο μέν μπορεί να ακολουθείται από τα ισοδύναμα του δὲἀλλά,ἀτάρ ή αὐτάραὖαὖθιςαὖτε ή ακόμη από τα: πρῶτον μέν - εἶτα, πρῶτον μέν - ἔπειτα, πρῶτον μέν - μετὰ τοῦτο
Μερικές φορές χρησιμοποιείται μόνος του και τότε σημαίνει:βέβαιαμάλιστα ή τουλάχιστον

δέ = αλλά, ενώ, από την άλλη
ὤν = μτχ. του ρ. εἰμὶ = όντας,  που είμαι
ἔφασκε = πρτ. του ρ. φάσκω = λέω
5
«φοβοῦμαι τὸν ἀλεκτρυόνα».

ἀλεκτρυόνα = ἀλεκτρυών = ο πετεινός
6
Καὶ ὁ Προμηθεύς ἔφη:

ἔφη = πρτ. του ρ. φημί = λέω
7
«Τί με αἰτιᾷ μάτην;

αἰτιᾷ < αἰτιῶμαι = κατηγορώ
μάτην = μάταια
8
Ἔχεις γὰρ πάντα τὰ ἐμά,

 γάρ > αιτιολογικός σύνδεσμος
    = διότι, δηλαδή, γιατί, επειδή
τὰ ἐμά > τα δικά μου
9
ὅσα ἐδυνάμην πλάττειν·

ἐδυνάμην = πρτ. του ρ. δύναμαι = μπορώ (δύναμη, δυνατός)
πλάττειν = απρμφ. του ρ. πλάττ(σσ)ω
ἡ δὲ σου ψυχή ἐστι μαλθακή

μαλθακός = μαλακός > η ψυχή σου δειλιάζει
πρὸς τοῦτο μόνον».
πρὸς
προς το μέρος, κοντά, απέναντι, ενώπιον, μπροστά, κατά, εναντίον, αναφορικά με
Ἔκλαιεν  οὖν ὁ λέων ἑαυτὸν

οὖν > συμπερασματικός σύνδεσμος
    = λοιπόν, βέβαια, άρα, επομένως.
ἑαυτὸν = τον εαυτό του
καὶ κατεμέμφετο τῆς δειλίας

κατεμέφετο πρτ. του ρ. καταμέμφομαι > κατά + μέμφομαι = κατηγορώ
καὶ τέλος ἤθελεν ἀποθανεῖν.
Οὕτω δὲ γνώμης ἔχων

οὕτω δὲ γνώμης ἔχων = κι ενώ βρισκόταν σ' αυτήν την κατάσταση
περιτυγχάνει ἐλέφαντι

περιτυγχάνω = συναντώ
καὶ ὁρῶν κινοῦντα τὰ ὦτα διαπαντὸς.

ὁρῶν = μτχ. ενστ. του ὁρῶ = βλέπω
τὰ ὦτα = πληθ. της λ. οὖς > τα αυτιά
διαπαντὸς = συνέχεια
> και βλέποντάς τον να κουνάει συνεχώς τα αυτιά του, είπε
ἔφη «Τὶ πάσχεις καὶ τί ποτε

ἔφη = πρτ. του ρ. φημί = λέω
πάσχω = παθαίνω > τι παθαίνεις και γιατί επιτέλους
οὐδέν μικρὸν ἀτρεμεῖ τὸ οὖς σου

οὐδέν μικρὸν = ούτε για λίγο
ἀτρεμῶ = μένω ακίνητος
> δε μένει ακίνητο ούτε για λίγο το αυτί σου;
Καὶ ὁ  ἐλέφας  ἔφη

ἔφη = πρτ. του ρ. φημί = λέω
περιπτάντος αὐτῷ κατὰ τύχην κώνωπος

κατὰ τύχην = τυχαία
περιπτάντος μτχ. αορ. του ρ. περιπέτομαι = πετώ
κώνωπος γεν. του ουσ. ὁ κώνωψ = κουνούπι
> καθώς ένα κουνούπι πέταξε τυχαία γύρω του
«Ὁρᾷς τοῦτο τὸ βραχύ, τὸ βομβοῦν;

ὁρᾶς = βλέπεις
βραχύ = μικρό
βομβοῦν = μτχ. εν. του ρ. βομβώ = βουίζω > που βουίζει
Ἤν εἰσδύνῃ τῇ ὁδῷ τῆς ἀκοῆς μου, τέθνηκα».

Ἤν = εάν
εἰσδύνῃ,  του ρ. εἰσδύνω = εισδύω, μπαίνω μέσα
τῇ ὁδῷ τῆς ἀκοῆς μου = στο αυτί μου
τέθνηκα = πρκ. του ρ. θνήσκω = πεθαίνω
> αν μπει στο αυτί μου, πεθαίνω
Καὶ ὁ λέων ἔφη

ἔφη = πρτ. του ρ. φημί = λέω
«Τί οὖν δεῖ με ἀποθνήσκειν ἔτι

 οὖν > συμπερασματικός σύνδεσμος
    = λοιπόν, βέβαια, άρα, επομένως.
δεῖ = απρόσωπο ρ. δεῖ = πρέπει
ἀποθνήσκειν = απρμφ. εν. του ρ. αποθνήσκω = πεθαίνω
> γιατί, λοιπόν, πρέπει πια να πεθάνω
ὄντα τοσοῦτον καὶ εὐτυχέστερον ἐλέφαντος,

ὄντα = μτχ. του ρ. εἰμί
τοσοῦτον = τόσο
> αφού είμαι τόσο μεγάλος και πιο τυχερός από τον ελέφαντα
ὅσον κρείττων ὁ ἀλεκτρυών κώνωπος

ἀλεκτρυών = ο πετεινός
κρείττων = συγκριτικός βαθμός του επιθέτου ἀγαθός = με τη σημασία του δυνατός
> όσο δυνατότερος είναι ο πετεινός από το κουνούπι.
3η δραστηριότητα: άσκηση για τη μετάφραση


Συντακτική ανάλυση κειμένου




Απαντήσεις στις ερμηνευτικές ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου






Χρονικές και εγκλιτικές αντικαταστάσεις των ρημάτων της ενότητας




Λεξιλογικά


Για τη λέξη ἄρχω
Για να βρεις τη σημασία των λέξεων του Λεξιλογικού Πίνακα πήγαινε στα λεξικά της Πύλης για την ελληνική γλώσσα ή χρησιμοποίησε τους παρακάτω δεσμούς:

Αρχαία Ελληνική / Νέα Ελληνική

αρχονταρίκι [= χώρος μοναστηριού για την περιποίηση των επισκεπτών]
ἀρχέγονος [= αυτός που υπάρχει από την εμφάνιση του όντος, πρώτος]
τὸ ἀρχέτυπον (-ο) [= πρωτότυπο]
ἡ ἀρχαιρεσία (ν.ε. αρχαιρεσίες)[= εκλογή αρχόντων]
ὁ ἔξαρχος [= (α.ε.) αρχηγός, (ν.ε.) εκκλησιαστικός αντιπρόσωπος]
ὁ γενάρχης [= ο προπάτορας]
καταρχάς




Γραμματική

γ' κλίση των ουσιαστικών

Οδοντικόληκτα ακατάληκτα  διπλόθεμα με θέμα σε ντ (ον. -ων, γεν. -οντος)
Οδοντικόληκτα ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα σε α (γεν. -ατος)
Ενικός αριθμός
τοῦ
τῷ
τὸν
ἱμάς (ντ-ς)
ἱμάντ-ος
ἱμάντ-ι
ἱμάντ-α
γίγας (ντ-ς)
γίγαντ-ος
γίγαντ-ι
γίγαντ-α
ὀδούς (ὁδόντ-ς)
ὀδόντ-ος
ὀδόντ-ι
ὀδόντ-α
ὀδούς (ὁδόντ-ς)
γέρων
γέροντ-ος
γέροντ-ι
γέροντ-α
τὸ
τοῦ
τῷ
τὸ
κτήματ-ος
κτήματ-ι
κτῆμα
κτῆμα
 
Πληθυντικός αριθμός
οἱ
τῶν
τοῖς
τοὺς
ἱμάντ-ες
ἱμάντ-ων
ἱμᾶσι (αντ-σι)
ἱμάντ-ας
ἱμάντ-ες
γίγαντ-ες
γιγάντ-ων
γίγασι (αντ-σι)
γίγαντ-ας
γίγαντ-ες
ὀδόντ-ες
ὀδόντ-ων
ὀδοῦσι (ὁδόντ-σι)
ὀδόντ-ας
ὀδόντ-ες
γέροντ-ες
γερόντ-ων
γέρουσι (γέροντ-σι)
γέροντ-ας
γέροντ-ες
τὰ
τῶν
τοῖς
τὰ
κτήματ-α
κτημάτ-ων
κτήμασι (ατ-σι)
κτήματ-α
κτήματ-α
 

Παρατήρηση:

α) Τα οδοντικόληκτα σε -ας (γεν. -αντος) που τονίζονται στη λήγουσα, σχηματίζουν την κλητική του ενικού ίδια με την ονομαστική, π.χ. ἱμάς.

β) Τα οδοντικόληκτα σε -ας (γεν. -αντος) που δεν τονίζονται στη λήγουσα (βαρύτονα), σχηματίζουν την κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη με αφαίρεση του οδοντικού χαρακτήρα, π.χ.  ὦ γίγαν, ὦ ἐλέφαν, ὦΑἶαν.

γ) Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε -ων (γεν. -οντος) σχηματίζουν την κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη με αφαίρεση του οδοντικού χαρακτήρα, π.χ. ὦ γέρον, ὦ δράκον, ὦ λέον, ὦ τένον.

δ) Τα ουδέτερα οδοντικόληκτα σε -μα (γεν. -ματος) είναι όλα ακατάληκτα, π.χ. κτῆμα, σῶμα, στράτευμα.
Καταληκτικά είναι μόνο τα ουδέτερα φῶς (φῶτ-ς), γεν. φωτ-ός κ.τ.λ. και το ανώμαλο οὖς (οὖτ-ς), γεν. ὠτ-ός
 


Οδοντικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα με θέμα σε ντ (ον. -ας, γεν. -αντος και ον. -ους, γεν. -οντος)
Οδοντικόληκτα ακατάληκτα  διπλόθεμα με θέμα σε ντ (ον. -ων, γεν. -οντος)
Οδοντικόληκτα ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα σε α (γεν. -ατος)
Ενικός αριθμός
τοῦ
τῷ
τὸν
ἱμάς (ντ-ς)
ἱμάντ-ος
ἱμάντ-ι
ἱμάντ-α
γίγας (ντ-ς)
γίγαντ-ος
γίγαντ-ι
γίγαντ-α
ὀδούς (ὁδόντ-ς)
ὀδόντ-ος
ὀδόντ-ι
ὀδόντ-α
ὀδούς (ὁδόντ-ς)
γέρων
γέροντ-ος
γέροντ-ι
γέροντ-α
τὸ
τοῦ
τῷ
τὸ
κτήματ-ος
κτήματ-ι
κτῆμα
κτῆμα
 
Πληθυντικός αριθμός
οἱ
τῶν
τοῖς
τοὺς
ἱμάντ-ες
ἱμάντ-ων
ἱμᾶσι (αντ-σι)
ἱμάντ-ας
ἱμάντ-ες
γίγαντ-ες
γιγάντ-ων
γίγασι (αντ-σι)
γίγαντ-ας
γίγαντ-ες
ὀδόντ-ες
ὀδόντ-ων
ὀδοῦσι (ὁδόντ-σι)
ὀδόντ-ας
ὀδόντ-ες
γέροντ-ες
γερόντ-ων
γέρουσι (γέροντ-σι)
γέροντ-ας
γέροντ-ες
τὰ
τῶν
τοῖς
τὰ
κτήματ-α
κτημάτ-ων
κτήμασι (ατ-σι)
κτήματ-α
κτήματ-α
 

Παρατήρηση:

α) Τα οδοντικόληκτα σε -ας (γεν. -αντος) που τονίζονται στη λήγουσα, σχηματίζουν την κλητική του ενικού ίδια με την ονομαστική, π.χ. ἱμάς.

β) Τα οδοντικόληκτα σε -ας (γεν. -αντος) που δεν τονίζονται στη λήγουσα (βαρύτονα), σχηματίζουν την κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη με αφαίρεση του οδοντικού χαρακτήρα, π.χ.  ὦ γίγαν, ὦ ἐλέφαν, ὦΑἶαν.

γ) Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε -ων (γεν. -οντος) σχηματίζουν την κλητική του ενικού χωρίς κατάληξη με αφαίρεση του οδοντικού χαρακτήρα, π.χ. ὦ γέρον, ὦ δράκον, ὦ λέον, ὦ τένον.

δ) Τα ουδέτερα οδοντικόληκτα σε -μα (γεν. -ματος) είναι όλα ακατάληκτα, π.χ. κτῆμα, σῶμα, στράτευμα.
Καταληκτικά είναι μόνο τα ουδέτερα φῶς (φῶτ-ς), γεν. φωτ-ός κ.τ.λ. και το ανώμαλο οὖς (οὖτ-ς), γεν. ὠτ-ός
 





Ενεστώτας μέσης φωνής



λύ-ομαι
λύ-ει(ῃ)
λύ-εται
λυ-όμεθα
λύ-εσθε
λύ-ονται
Για να σχηματίσουμε τον ενεστώτα των βαρύτονων ρημάτων  προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ρήματος τις καταλήξεις του Ενεστώτα.

Ασκήσεις







Μέλλοντας  μέσης φωνής


λύ-σ-ομαι
λύ-σ-ει (ῃ)
λύ-σ-εται
λυ-σ-όμεθα
λύ-σ-εσθε
λύ-σ-ονται
Για να σχηματίσουμε το μέλλοντα προσθέτουμε στο χρονικό θέμα του ρήματος τις καταλήξεις του μέλλοντα.

Για τις αλλαγές στο χαρακτήρα των συμφωνόληκτων-αφωνόληκτων, ισχύουν όσα είπαμε για το μέλλοντα της ενεργητικής φωνής.
Ασκήσεις


Ασκήσεις 

ασκήσεις σχολικού βιβλίου

Δημοσίευση σχολίου

0Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου (0)