| Ναπολέων Α΄ | |
|---|---|
 | |
Αυτοκράτορας των Γάλλων
| |
| Περίοδος εξουσίας | |
| 18 Μαϊου 1804 – 11 Απριλίου 1814 20 Μαρτίου 1815 – 22 Ιουνίου 1815 | |
| Προκάτοχος | Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ |
| Διάδοχος | Λουδοβίκος ΙΗ΄ |
Βασιλιάς της Ιταλίας
| |
| Περίοδος εξουσίας | |
| 17 Μαρτίου 1805 – 11 Απριλίου 1814 | |
| Προκάτοχος | Κάρολος Ε΄ |
| Διάδοχος | Βίκτωρ Εμμανουήλ Β΄ |
| Βασιλικός Οίκος | Βοναπάρτη |
| Γέννηση | 15 Αυγούστου 1769 Αιάκειο της Κορσικής |
| Θάνατος | 5 Μαΐου 1821 Αγία Ελένη |
| Πατέρας | Κάρλος Βοναπάρτης |
| Μητέρα | Λετίτσια Ραμολίνο |
| Σύζυγος | Ιωσηφίνα ντε Μπωαρναί |
Ο Ναπολέων Βοναπάρτης (Napoléon Bonaparte, 15 Αυγούστου 1769 — 5 Μαΐου 1821) ήταν Γάλλος στρατηγός και Αυτοκράτορας της Γαλλίας (ως Ναπολέων Α΄) επικληθείς Μέγας. Θεωρείται στρατηγική και κυβερνητική μεγαλοφυΐα, ιδρυτής Βασιλικής δυναστείας, (Βασιλικού Οίκου), καταλύτης αλλά και θεμελιωτής ευρωπαϊκών Βασιλείων και Χωρών στα οποία και άφησε βαθιά χαραγμένη τη σφραγίδα της προσωπικότητάς του.
Πρώτα χρόνια
Γεννήθηκε στην πόλη Αιάκειο της Κορσικής, μόλις ένα χρόνο αφού η κυριαρχία του νησιού μεταβιβάστηκε από τη Δημοκρατία της Γένοβας στη Γαλλία. Ο πατέρας του Κάρλος Βοναπάρτης καταγόταν από την Τοσκάνη και ανήκε στα χαμηλότερα στρώματα της αριστοκρατίας. Η μητέρα του, Λετίτσια Ραμολίνο, καταγόταν επίσης από οικογένεια ευγενών. Ο πατέρας της ήταν διοικητής της φρουράς του Αιακείου και αργότερα Γενικός Επιτηρητής Οδών και Γεφυρών στην Κορσική.
Ήταν ο δευτερότοκος γιος - μικρότερος κατά ένα χρόνο από τον Τζουζέπε ή Ζοζέφ - από συνολικά 8 αδέρφια με τρίτο κατά σειράν τον άλλο αδελφό του Λουτσιάνο ή Λυσιέν. Όταν ο Ναπολέων έφτασε στην ηλικία των 9 ετών, αυτός και ο Ζοζέφ στάλθηκαν στη Γαλλία για σπουδές. Ο Ναπολέων είχε μεγάλο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και αυτό τον οδήγησε να γίνει αξιωματικός του πυροβολικού, ενώ ο αδερφός του συνέχισε για να γίνει ιερέας.
Τελείωσε την Ανωτάτη Ακαδημία Πολέμου στο Παρίσι σε ηλικία μόλις 20 ετών το 1789 λίγο πριν την έκρηξη της Επανάστασης. Αρχικά η στάση του απέναντι της ήταν σχετικά αδιάφορη. Όντας πάντως μικρός και μη Γάλλος αριστοκράτης δεν είχε ελπίδες να εξελιχθεί ιεραρχικά και να διακριθεί εκτός και αν λόγω των ρευστών περιστάσεων περίμενε και αξιοποιούσε τις κατάλληλες ευκαιρίες.
Ο Ναπολέων επισκέφτηκε πολλές φορές την Κορσική τα επόμενα χρόνια (1790-1792). Επιχείρησε να πετύχει την ανεξαρτησία του νησιού από τη Γαλλία. Όταν η προσπάθειά του απέτυχε, κινδύνευσε να χάσει τη θέση του στο Γαλλικό Στρατό, αλλά η συμμετοχή κάποιων από τους αδελφούς του και άλλων συγγενών του στην πολιτική ζωή στο Παρίσι, του εξασφάλισε ατιμωρησία. Στη συνέχεια αφοσιώθηκε στην Επανάσταση, και συμμετείχε σε μια μικρή δύναμη που ανέλαβε να αποκαταστήσει την τάξη στην Κορσική, όταν η τοπική ηγεσία καταδίκασε την Επανάσταση. Στον εμφύλιο που ακολούθησε οι δημοκρατικές δυνάμεις απέτυχαν και ο ίδιος τέθηκε σε διαθεσιμότητα. Έτσι δεν βρέθηκε σε κανένα μέτωπο όταν το 1792 ξέσπασε ο εξωτερικός πόλεμος του Α΄ Συνασπισμού. Ταυτόχρονα συγγενείς και οπαδοί του υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το νησί τους. Η τελευταία φορά που ο ίδιος πήγε εκεί ήταν το 1799 κατά την επιστροφή του από την εκστρατεία της Αιγύπτου καταφέρνοντας αυτή την φορά αναίμακτα να συντρίψει τους μοναρχικούς.
Το 1793 οι γνωριμίες του του εξασφάλισαν την προαγωγή στο βαθμό του λοχαγού και την τοποθέτηση στο επιτελείο των δυνάμεων που πολιορκούσαν τον λιμένα της Τουλόν. Η πόλη είχε καταληφθεί από τους Βρετανούς που υποστηρίχθηκαν από την ισχυρότερη κοινότητα των μοναρχικών. Σύντομα από εύνοια της τύχης βρέθηκε διοικητής του πυροβολικού και προήχθη "προσωρινά" δυο βαθμούς. Όταν τελικά υιοθετήθηκε το σχέδιο του για την κατάληψη κρίσιμων εχθρικών θέσεων η πόλη έπεσε. Προήχθη σε ταξίαρχο και για μεγάλο διάστημα το όνομά του ακούγονταν παντού. Γρήγορα ξεχάστηκε. Κατά την περίοδο της Τρομοκρατίας διέπρεψε ως ένα από τα "πρωτοπαλίκαρα" του Ροβεσπιέρου προπηλακίζοντας αντιπάλους του τελευταίου. Δεν εξασφάλισε όμως θέση σε κάποιο από τα πέντε μέτωπα ενώ αρνήθηκε να πολεμήσει τους βασιλόφρονες αντεπαναστάτες της Βανδέας. Μετά την πτώση του Ροβεσπιέρου βρέθηκε στην φυλακή αλλά οι "προστάτες" του τον γλίτωσαν. Διορίστηκε μάλιστα στο πυροβολικό της μικρής φρουράς του Παρισιού.
Πραγματικά όμως αναδείχθηκε σε εθνικό ήρωα όταν το βράδυ της 20ής Οκτωβρίου 1795 απέκρουσε τον βασιλικό όχλο ο οποίος επιτέθηκε στο κτίριο της Εθνοσυνέλευσης. Ήταν ο πρώτος που έπληξε όχλο πολιτών με κανόνια(!) για να τους διαλύσει. Στα μάτια όμως πολλών είχε σώσει την οργανωμένη Επανάσταση και την Α΄Δημοκρατία από την αναρχία. Προήχθη σε πλήρη στρατηγό και διορίστηκε αρχιστράτηγος Εσωτερικού. Από αυτή την θέση προώθησε την λογιστική υποστήριξη των μετώπων ενώ κατέστρωσε αποτελεσματικά σχέδια για το αντάρτικο της Βανδέας, τα οποία εκτέλεσαν άλλοι.
Τον Μάρτιο του 1796 παντρεύτηκε την Ζοζεφίν (Ιωσηφίνα) ντε Μποαρναί, αριστοκράτισσα με ισχυρές πολιτικές γνωριμίες και υιοθέτησε τα παιδιά της. Τότε διορίστηκε διοικητής των γαλλικών δυνάμεων στο μέτωπο της Ιταλίας. Εκεί έχτισε τον θρύλο του με την πρώτη του αστραπιαία εκστρατεία. Οδήγησε 40000-60000 απελπισμένους Γάλλους σε ένα ως τότε δευτερεύον θέατρο επιχειρήσεων και κατανίκησε τους Αυστριακούς και τους Πεδεμόντιους (Ιταλούς) συμμάχους τους. Τον καθυστέρησε μόνο η πολιορκία της Μόντενα ως την άνοιξη του 1797 αλλά όλες οι προσπάθειες των Αυστριακών να την απεγκλωβίσουν κατέληξαν χάρη στις αντιδράσεις του σε αποτυχία ενώ οι Αψβούργοι στερήθηκαν δυνάμεις για το μέτωπο του Ρήνου. Έτσι άλλοι στρατηγοί διευκολύνθηκαν να εισβάλουν στην διασπασμένη Γερμανία (Α΄ Ράιχ). Ο ίδιος εισέβαλε πρώτος στην αυστριακή επικράτεια απειλώντας την ίδια την Βιέννη. Οι Αψβούργοι συνθηκολόγησαν, μια εύθραυστη ειρήνη υπογράφτηκε και μόνο η Γαλλία και η ακίνδυνη Σουηδία συνέχισαν να πολεμούν την Δημοκρατία. Ως τότε η Ισπανία είχε αλλάξει στρατόπεδο μετατρεπόμενη σε γαλλικό υποχείριο, το αυστριακό Βέλγιο και η Ολλανδική αριστοκρατική Δημοκρατία είχαν κατακτηθεί. Ο Ναπολέων "ξήλωσε" τα κρατίδια της βόρειας Ιταλίας αφαιρώντας δυνάμεις ακόμα και από το Παπικό βασίλειο. Πεδεμόντιο και Τοσκάνη αργότερα προσαρτήθηκαν ενώ Γένοβα, Μιλάνο και Πάρμα μετατράπηκαν σε "δημοκρατίες". Η Βενετία και η Δαλματία της δόθηκαν στην εχθρική Αυστρία ενώ ένα γαλλικό προτεκτοράτο ιδρύθηκε στα Επτάνησα. Η φήμη του 27χρονου στρατηγού κατέκλυσε στην Ευρώπη.
Ο ίδιος συγκεντρώνοντας λάφυρα σχημάτισε μια σεβαστή περιουσία και ενίσχυε την προβολή του. Ήλεγξε εφημερίδες και μίσθωσε θιασάρχες επιθεωρήσεων που προώθησαν την εικόνα του υπερ-ήρωα. Η τότε κυβέρνηση , το Διευθυντήριο του ανέθεσε μια αδύνατη αποστολή ώστε να εξοντώσει την ανερχόμενη πολιτική του ισχύ. Η απόβαση 35000 στρατού στην αυτόνομη Αίγυπτο το θέρος του 1798 παρά τις πρόσκαιρες επιτυχίες ήταν ουσιαστικά μια αποτυχία. Όταν η βρετανική μοίρα του Νέλσονα έκαψε τον γαλλικό στόλο μεσογείου στο δέλτα του Νείλου οι κατακτητές βρέθηκαν πολιορκημένοι. Ο Ναπολέων όπως έκανε και στην Ιταλία απαντούσε στις εξεγέρσεις των ντόπιων με μετρημένη και ενίοτε αιματηρή καταστολή. Όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία κήρυξε τον πόλεμο εισέβαλλε στην Συρία για να ξεσηκώσει τους υπόδουλους Άραβες και Κόπτες. Το όλο εγχείρημα που είχε ξεκινήσει με στόχο τις Βρετανικές Ινδίες είχε αλλάξει τελείως σκοπό τον Γενάρη του 1799. Ταυτόχρονα ο Β΄ Συνασπισμός επιτέθηκε στην Γαλλία αρχίζοντας νέα σύρραξη στην Ευρώπη. παραδόξως η κρίση του νέου πολέμου πιθανόν εξασφάλισε στον Ναπολέοντα την ατιμωρησία για την ουσιαστική αποτυχία της μεσανατολικής εκστρατείας. Στην Συρία επίσης απέτυχε. Η γενική εξέγερση δεν συνέβη. Συνεπικουρούμενοι από τον βρετανικό στόλο οι Τούρκοι συγκράτησαν τους Γάλλους στο παλιό φρούριο του Άγιου Ιωάννη της Άκκρας (παρά τις συνεχείς ήττες τους σε μάχες ανοικτών πεδίων). Ο Βοναπάρτης έλυσε την επιχείρηση και επέστρεψε στην Αίγυπτο όπου απέκρουσε στην παραλία του Αμπουκίρ την απόβαση μιας τουρκικής στρατιάς. Αλλά αντιλήφθηκε ότι τα πάντα είχαν χαθεί. Εγκατέλειψε τον στρατό του αφού διέθετε πολλούς οπαδούς στην Γαλλία που ήλπιζαν να τους απαλλάξει από τους εχθρικούς στρατούς και το ημιανίκανο Διευθυντήριο και διαφεύγοντας πάλι από τον Βρετανικό στόλο επέστρεψε στην Ευρώπη.
Το πραξικόπημα της 18ης Μπρυμαίρ
Ανεξάρτητα από την επιδείνωση της στρατιωτικής κατάστασης, ο Ναπολέων επέστρεψε και γιατί του ζητήθηκε από το Διευθυντήριο, που πλέον ήταν ιδιαίτερα αντιδημοφιλές και πίστευε ότι ο νεαρός στρατηγός θα βελτίωνε τη δημόσια εικόνα του. Ο αββάς Σεγιές (Sieyes) παρουσίασε στο Ναπολέοντα ένα συνωμοτικό σχέδιο με σκοπό την ανατροπή του συντάγματος , εμπνευστής του οποίου ήταν ουσιαστικά ο Λουσιέν Βοναπάρτης ο οποίος στο παρασκήνιο είχε αρχίσει την πορεία της οικογενείας του προς την αρχή. Ο Ναπολέων συμφώνησε και έτσι εξέπληξε πολλούς με το να μην επιδιώκει κάποια θέση στα μέτωπα. Έτσι αποκοίμισε και τους άλλους μεγάλους στρατηγούς που έπαψαν να τον βλέπουν ως ανταγωνιστή και δεν ενίσχυσαν τους πολιτικούς του αντιπάλους. Εκφράζοντας τους και ο ίδιος θαυμασμό πέτυχε να μετατρέψει κάποιους από του ισότιμους συναδέλφους του σε θερμούς υποστηρικτές του. Στις 9 Νοεμβρίου 1799 (18 Brumaire σύμφωνα με το επαναστατικό ημερολόγιο) μονάδες στρατού ανέλαβαν δράση και διέλυσαν τα νομοθετικά συμβούλια που αντιδρούσαν στην πρόταση νέου Συντάγματος από τον Λουσιέν και ο Βοναπάρτης, ο Σιεγιές και ο Ντυκό αναδείχθηκαν προσωρινοί Ύπατοι και ανέλαβαν τη διακυβέρνηση του κράτους. Ο Βοναπάρτης δηλαδή έθεσε ως σχετικό πρότυπο του την τελευταία ρωμαϊκή δημοκρατία αύτην του Αιώνα των Στρατηγών. Εντούτοις λίγο έλειψε να μαχαιρωθεί ο ίδιος ο Ναπολέων από βουλευτές και έφτασε μάλιστα στο σημείο να διακινδυνεύσει και την σύλληψη, εάν δεν επενέβαινε με περισσό θράσος και αποφασιστικότητα ο συνταγματάρχης ιππικού Ζοακίμ Μυρά, που από τότε θα αναδειχτεί σε πολύ σημαντικό του συνεργάτη και στρατηγό στις μελλοντικές του εκστρατείες. Παρότι ο Σιεγιές πίστευε ότι θα επισκίαζε χωρίς δυσκολίες τον άπειρο σε πολιτικά ζητήματα Βοναπάρτη και είχε μεθοδεύσει τις εξελίξεις με τον καραδοκούντα Μπαρά, ο Ζοζέφ είχε εξαπατήσει τον Σιεγιές που δεν γνώριζε το πλήρες σχέδιο των αδελφών Βοναπάρτε με αποτέλεσμα ο Ναπολέων να ανακηρυχτεί Πρώτος Ύπατος της Γαλλικής Δημοκρατίας (με τη βοήθεια του Ταλλεϋράνδου) ενώ οι Σιεγιές και Μπαρά αποτραβήχτηκαν οριστικά από το πολιτικό προσκήνιο. Σε αυτό το σημείο τελειώνει η Γαλλική Επανάσταση και αρχίζει πλέον η Ναπολεόντεια Περίοδος της Γαλλίας (Α' Γαλλική Αυτοκρατορία 1804-1814). Το τέλος αυτό της επανάστασης ανακοίνωσε μάλιστα ο ίδιος ο Ναπολέων Βοναπάρτης στον γαλλικό λαό. Το δικτατορικό Σύνταγμα, πρώτο που δεν περιλάμβανε την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, υπερψηφίστηκε παραδόξως από εκατομμύρια Γάλλων. Αυτό σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς έδειχνε την ανάγκη της Γαλλίας -που αντιμετώπιζε εξωτερικές κρίσεις αλλά είχε απελευθερώσει με την Επανάσταση και νέες δυνάμεις- να κυβερνηθεί στιβαρά. Εκτός αυτού όσοι αντιτίθονταν στο νέο Σύνταγμα απλά δεν εμφανίστηκαν να ψηφίσουν είτε από φόβο είτε από πιστή στην μερική αναγκαιότητα της δικτατορίας καθώς και από την υπόθεση ότι ο Ναπολέων θα έπεφτε γρήγορα όταν δεν θα ήταν πια απαραίτητος.
Έτσι ο τελευταίος έπρεπε να επιβληθεί με νέους θριάμβους. Τους πρώτους μήνες φρόντισε μόνο για την επιμελητειακή ενίσχυση των άλλων στρατηγών. Τελικά στα μέσα του 1800 εισέβαλε από άλλο δρόμο στην Ιταλία ρισκάροντας μέσα από την Ελβετία και τα στενά περάσματα των Άλπεων. Έτσι βρέθηκε στα νώτα των Αυστριακών οι οποίοι είχαν επιστρέψει δυναμικά στην περιοχή. Οι τελευταίοι αντιστάθηκαν αποφασιστικά αλλά ηττήθηκαν γρήγορα. Η χειραγωγούμενη από τον νεαρό Ύπατο προπαγάνδα διόγκωσε ενώπιον της κοινής γνώμης την νέα του επιτυχία αλλά ο ίδιος γύρισε στο Παρίσι για να προχωρήσει στην εδραίωση του καθεστώτος του και στον εκσυγχρονισμό του κράτους. Άφησε άλλους στρατιωτικούς, που σύντομα θα υποχρεώνονταν σε τιμητική αποστράτευση\, να ολοκληρώσουν τον πόλεμο. Στο μεταξύ, στην πολιτική, τα νομοθετικά όργανα διατηρήθηκαν αλλά ήταν πλέον εξασθενημένα. Ως το τέλος του έτους οι Αυστριακοί χωρίς χερσαίους συμμάχους είχαν ηττηθεί στην Γερμανία. Με επιδέξια διπλωματία ο Ναπολέων πέτυχε με την συνθήκη του 1801 να αποφύγει την μεγάλη δυσαρέσκεια των εχθρών του αποσπώντας μόνο την Ρηνανία που δεν ανήκε στα άμεσα αυστριακά εδάφη. Είχε όμως λόγο πλέον στα ζητήματα του γερμανικού χώρου. Για παράδειγμα πριν ο ίδιος γίνει μονάρχης βοήθησε την Βαυαρία να αναβαθμισθεί σε βασίλειο κερδίζοντας έναν σύμμαχο. Ειρήνευσε επίσης με τη Ρωσία του τσάρου Παύλου της οποίας το μικρο γενναίο εκστρατευτικό σώμα ηττήθηκε τελικά στην Ελβετία που επίσης περιήλθε στον γαλλικό έλεγχο. Ειδική ειρήνη και συμμαχία συνάφθηκε με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το γαλλικό σώμα στρατού στην Ανατολή μπόρεσε έτσι να επιστρέψει (μέσω μιας αιχμαλωσίας στους Βρετανούς) στην Γαλλία ενώ η Αίγυπτος των Μαμελούκων ξανάγινε αυτόνομη. Η για λίγο κατεχόμενη από τους Γάλλους Μάλτα έγινε πλέον τμήμα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Μόνη, η τελευταία, και με οικονομικές από τον πόλεμο ζημιές χρειάστηκε ένα διάλειμμα. Έτσι υπογράφτηκε η εύθραυστη συνθήκη της Αμιένης που διακρίνει την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης και των Πολέμων της από αυτήν των Ναπολεόντειων Πολέμων (1803-1815).
Την ίδια ώρα ο από την μοναρχική ακόμα εποχή υπουργός Εξωτερικών, Ταλλεϋράνδος, πρότεινε στον Ναπολέοντα την μελλοντική του αναρρίχηση στον θρόνο για να πάψει η Γαλλία να βρίσκεται στον στόχο των υπολοίπων βασιλείων της Ευρώπης που φοβόντουσαν πλέον για την επανάληψη του επαναστατικού φαινομένου και στις δικές τους χώρες ειδικά από μια γειτονική δύναμη που εξακολουθούσε να μην έχει βασιλέα. Ο Λουσιέν και ο Ταλλεϋράνδος είχαν από κοινού μελετήσει τα σχετικά σχέδια και τελικά ο Ναπολέων πείστηκε ήδη από τότε να αναλάβει τον ρόλο του Αυτοκράτορα της Γαλλίας, παρόλο που οι αρχικές του φιλοδοξίες ήταν μάλλον (αν ήταν αληθινές) πολύ ταπεινότερες - τον ενδιέφερε μόνο μια θέση καθηγητή Μαθηματικών στο πανεπιστήμιο, είχε εξομολογηθεί στον Ταλλεϋράνδο. Ενδιάμεσα ο Βοναπάρτης είχε ήδη ενισχύσει ξανά την θέση του. Το 1801 απομάκρυνε τους άλλους δυο -έτσι και αλλιώς σκιώδεις- Υπάτους και με την μεγαλύτερη άνεση αναγορεύτηκε Ισόβιος Ύπατος. Ένα νέο, αυταρχικότερο, Σύνταγμα ψηφίστηκε επίσης απ΄τους ζωηρότερους και πιο γοητευμένους οπαδούς του.
Από διοικητική άποψη κατάφερε στην αρχή τουλάχιστον της κυβερνητικής του σταδιοδρομίας να επανιδρύσει ουσιαστικά το γαλλικό κράτος. Ενίσχυσε περαιτέρω την εικόνα του επεκτείνοντας τα έργα δημόσιας ωφελείας σε πόλεις και επαρχίες ενώ έκανε την κρατική μηχανή να λειτουργεί αποτελεσματικότερα. Η πολιτεία πρόνοιας και δικαίου που προσδοκούσε η Επανάσταση απέκτησε μια πρώτη υπόσταση. Η μεταμόρφωση του Γάλλου από υπήκοο σε πολίτη ανταποκρίθηκε περισσότερο στην πραγματικότητα. Και αυτό σε συνθήκες που ουσιαστικές πολιτικές ελευθερίες είχαν καταλυθεί. Η ενίσχυση αυτής της ιδέας δεν υπονομεύτηκε ούτε την περίοδο της Αυτοκρατορίας. Το αστικό έθνος-κράτος είχε πλέον γεννηθεί στην ηπειρωτική Ευρώπη.
Ο 33χρονος Ύπατος φρόντισε μάλιστα να ομαλοποιήσει τις σχέσεις της Γαλλίας με την Καθολική Εκκλησία με το Κονκορδάτο του 1801. Ο Πάπας αναγνώρισε το νέο επισκοπικό σύστημα στη Γαλλία αφού η τελευταία δεν θα μετέτρεπε τελικά σε κρατική την εθνική Εκκλησία στα αγγλικά πρότυπα. Από την άλλη το αντικληρικαλιστικό πνεύμα του Διαφωτισμού και της Επανάστασης "κατεστάλη" στο εσωτερικό της Γαλλίας για να μην προκαλεί πλέον την Ρώμη της οποίας την διεθνική προστασία αναλάμβανε τώρα ο Ναπολέων αντικαθιστώντας τους Αψβούργους.
Ναπολεόντεια περίοδος
| Προσφωνήσεις του Ναπολέοντα Α΄ | |
.svg) | |
| Προσφώνηση αναφοράς | Μεγαλειότατος |
| Προφορική | Μεγαλειότατε |
Το 1803 κιόλας η Αγγλία είχε αναλάβει τις δυνάμεις (εξάλλου δεν υπέστη ποτέ σοβαρές ήττες) καταγγέλλοντας τις συνθήκες του 1801-02. Ζητούσε επίσης απ΄τη Γαλλία την αυτοδιάθεση της Ολλανδίας (όπου είχε ιδρυθεί από την Επανάσταση η ελεγχόμενη Βαταβική Δημοκρατία) του Βελγίου της Ιταλίας και άλλων κατακτημένων περιοχών. Ως την υλοποίηση αυτών των απαιτήσεων από το Παρίσι οι Βρετανοί αρνούνταν να επιστρέψουν τις κατακτηθείσες γαλλικές αποικίες σε Καραϊβική, Μαλαισία, Ινδίες, Κεϊλάνη και σε διάφορες αφρικανικές ακτές, όπως το 1802 είχαν υποσχεθεί. Χωρίς ξεκάθαρο σχέδιο ο Βοναπάρτης κήρυξε τον πόλεμο στο Λονδίνο(η Ισπανία απρόθυμα τον μιμήθηκε). Ναυτικές επιδρομές ξεκίνησαν σε όλες τις θάλασσες του κόσμου όμως ο αντιπερισπασμός σε βάρος του πανίσχυρου βρετανικού στόλου φαινόταν αδύνατος. Εκείνη την χρονιά πάντως φάνηκε πάλι πώς ο Ναπολέων -κρίνοντας βέβαια και τις νέες αναγκαιότητες- διαμόρφωνε την όψη του τότε κόσμου, πουλώντας την μεγάλη Γαλλική Λουϊζιάνα στις νεόκοπες ΗΠΑ. Αυτό επέτρεψε την ισχυροποίηση τους καθώς το 1/3 περίπου των μελλοντικών Πολιτειών ιδρύθηκε σε εκείνη την περιοχή. Η ναυτική σύνδεση της Γαλλίας με την περιοχή και η άντληση πόρων από εκεί ήταν πια πολύ προβληματική και ουσιαστικά η διατήρηση της αποτελούσε βαρύ φορτίο. Ήδη εξάλλου με τις δικές τις δυνάμεις η επαναστατημένη γαλλοκρατούμενη Αϊτή κατάφερε να ανεξαρτητοποιηθεί. Η αποστολή ανεπαρκούς εκστρατευτικού σώματος στο νησί απέτυχε παταγωδώς και ο Ναπολέων απέφυγε σωστά να θυσιάσει άσκοπα άλλους πόρους για αυτό. Δυστυχώς για αυτόν, εκείνη η απόφαση ήταν μια από τις τελευταίες περιπτώσεις που αναγνώρισε ορθολογικά το απραγματοποίητο ενός επικίνδυνου εγχειρήματος.
Το 1804 μετά από τρία χρόνια ως Ισόβιος Ύπατος και ενώ συνεχιζόταν ο αδιέξοδος και αναποτελεσματικός πόλεμος με την Αγγλία, ανακηρύχθηκε Αυτοκράτορας. Στέφθηκε στην Παναγία των Παρισίων στις 2 Δεκεμβρίου 1804. Εκεί έλαβε όρκο διατήρησης των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης και έστεψε Αυτοκράτειρα την Ιωσηφίνα ντε Μπωαρναί. Μιμούμενος καρλομάγνεια πρότυπα πέτυχε η στέψη του να γίνει σεβαστή από όλον τον μη αγγλοσαξωνικό κόσμο με το να χρισθεί στο αξίωμα απ΄τον ίδιο τον Πάπα Πίο Ζ΄. Ταυτόχρονα υπερέβη τα πρότυπα αυτά με το να μην πάει στην Ρώμη για την τελετή αλλά "προσκαλώντας" τον Πίο στο Παρίσι. Εξωφρενικότατα επίσης τοποθέτησε ο ίδιος το στέμμα στο κεφάλι του για να συμβολίσει πώς ότι επιθυμούσε το κέρδιζε προσωπικά με το σπαθί. Για μια ακόμα φορά και αυτή η εξέλιξη επικυρώθηκε από λαϊκό δημοψήφισμα, αμφιλεγόμενης όμως διεξαγωγής, ενώ και πάλι τα νομοθετικά σώματα διατηρήθηκαν με το ρόλο τους να έχει εκπέσει πλέον σε καθαρά συμβουλευτικό.
Από την πρώτη Ιταλική Εκστρατεία ο Ναπολέων έθεσε τον εαυτό του προστάτη της Ιταλίας απαλείφοντας την Αυστριακή επιρροή. Είχε δημιουργήσει την Ιταλική Δημοκρατία το 1802 και αργότερα, το 1805, δημιούργησε το Βασίλειο της Ιταλίας, το πρώτο ναπολεόντειο κράτος εκτός των γαλλικών συνόρων. Στις 26 Μαΐου το 1805 στο Μιλάνο, την πρωτεύουσα του νέου κράτους, στέφθηκε Βασιλιάς της Ιταλίας.
Τον Αύγουστο του 1805 υπό την πίεση και την οικονομική ενίσχυση της Βρετανίας σχηματίστηκε ο Γ΄Συνασπισμός από τους Αψβούργους, την Ρωσία του τσάρου Αλέξανδρου Α΄, την Σουηδία και το βρετανικό Αννόβερο. Με αφορμή την επέμβαση του Παρισιού στα εσωτερικά της Αυτοκρατορίας, οι Αυστριακοί εισέβαλαν στην κυρίως Γερμανία. Η Βαυαρία αναβαβαθμισθείσα σε βασίλειο χάρη στον Ναπολέοντα τάχθηκε με το μέρος του. Ο τελευταίος αποφάσισε να ελέγξει αμεσότερα την κεντρική Ευρώπη ώστε να επιβάλει μια "Pax Francia" και να προχωρήσει στην ενοποίηση της ηπείρου, επιτέθηκε με την σειρά του τον Οκτώβριο. Οι Ρώσοι ακολουθώντας τον Ιουλιανό ημερολόγιο δεν έφτασαν εγκαίρως αλλά και οι Αυστριακοί κινήθηκαν βιαστικά. Ο κύριος όγκος των δυνάμεων τους εξάλλου επιτέθηκε στο βασίλειο της Ιταλίας όπου υποχωρώντας σταδιακά μια μικρή γαλλική δύναμη μπόρεσε να τους επιβραδύνει. Στη νότια Γερμανία εισέβαλαν 200.000 Γάλλοι και Βαυαροί υπό τον αυτοκράτορα αντιμετωπίζοντας 70000 σκορπισμένους Αυστριακούς. Οι μισοί περίπου από αυτούς περικυκλώθηκαν και παραδόθηκαν στο Ουλμ. Από τους υπόλοιπους λίγοι διέφυγαν στην Βιέννη και πολλοί σκοτώθηκαν στις διάφορες μικρές μάχες ή λιποτάκτησαν. Έπειτα οι Γάλλοι στράφηκαν προς τους Ρώσους του Κουτούζωφ οι οποίοι διέφυγαν επιτυχώς δίνοντας σκληρές μάχες οπισθοφυλακής. Εξάλλου μια μεγαλύτερη δύναμη υπό τον ίδιο τον τσάρο τους περίμενε στην αυστριακή Τσεχία. Τα υπολείμματα του αυστριακού στρατού υπό τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο εγκατέλειψαν την Βιέννη (που παραδόθηκε στον Ναπολέοντα στις 15 Νοεμβρίου) και επιτέλους ενώθηκαν με τους συμμάχους τους βορειότερα. Όμως και οι υπό τον Γάλλο στρατηλάτη κύριες δυνάμεις είχαν μειωθεί λόγω της ανάγκης επιτήρησης της Πρωσίας που κήρυττε επιστράτευση αλλά και των αυστριακών δυνάμεων που επέστρεφαν από την Ιταλία. Στην βόρεια Γερμανία αγγλο-γερμανικές δυνάμεις απωθούσαν τον πολυεθνικό στρατό του Λουδοβίκου Βοναπάρτη.
Τελικά ο Ναπολέων θριάμβευσε και πάλι επί των εχθρών του, εκμηδενίζοντας τους στη Μάχη του Άουστερλιτς της ανατολικής Τσεχίας, στις 2 Δεκεμβρίου του 1805. Εκεί ο Ναπολέων έδειξε το ταλέντο να εκμεταλλεύεται την γεωγραφία, την παράταξη του εχθρού, τα δυνατά και αδύναμα σημεία του εχθρικού στρατού. Σε αυτήν τη μάχη ο Ναπολέων παρέταξε 10.000 στρατιώτες, σε ένα μικρό χωριουδάκι στα δεξιά του στρατού του, ως αδύναμο σημείο του, έτσι ώστε να οδηγήσει τον εχθρό εκεί. Πράγματι ο τσάρος στέλνει σχεδόν ολόκληρο το στρατό, που υπερασπίζονταν τα υψώματα Πρατσέν, στο χωριουδάκι αυτό, αφήνοντας τον πυρήνα του στρατού ανυπεράσπιστο. Ο Ναπολέων έστειλε 17.000 άνδρες να καταλάβουν τους λόφους, πράγμα που κατάφερε. Ο Ρωσικός και Αυστριακός στρατός, χάνοντας τον πυρήνα τους και βλέποντας τους στρατηγούς του να τους εγκαταλείπουν, τρέπονται σε φυγή αφήνοντας 16.000 νεκρούς και 10.000 αιχμαλώτους από πίσω τους, όπως επίσης 300 κανόνια και 35000 μουσκέτα. Ήταν "η μάχη των τριών αυτοκρατόρων". Μια συνθήκη υπογράφτηκε σε λίγες μέρες. Η Γαλλία υποχρέωνε σε εξευτελιστικούς όρους τους ηττημένους αν και η Ρωσία ουσιαστικά δεν έχανε κάτι. Ο Φραγκίσκος Ε΄ παραιτήθηκε του τίτλου του αυτοκράτορα των Γερμανών και έλαβε αυτόν του αυτοκράτορα των Αυστριακών ως Φραγκίσκος Α΄. Ήταν το τυπικό τέλος της από καιρό νεκρής Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας των Γερμανών. Η Αυστρία έχανε επίσης το δικό της τμήμα του Τυρόλου υπέρ της Βαυαρίας και την περιοχή της Βενετίας υπέρ της Ιταλίας.
Νωρίτερα όμως, ίδιες μέρες με την παράδοση του Ουλμ, ο βρετανικός στόλος υπό τον Νέλσονα συνέτριψε, στην μεγαλύτερη ναυμαχία της εποχής της, τον ενωμένο γαλλο-ισπανικό στόλο, που νωρίτερα είχε προσπαθήσει να εισβάλει στην Μεσόγειο, στα ανοιχτά του Τραφάλγκαρ της Ισπανίας. Ο θριαμβευτής Νέλσον σκοτώθηκε. Οι συνέπειες αυτής της σύγκρουσης για την γαλλική αυτοκρατορία φάνηκαν πολύ αργότερα.
Στις αρχές του 1806 ο Ναπολέων άρχισε να οργανώνει κατά το δικό του τρόπο τον γερμανικό χώρο. Ίδρυσε την Ομοσπονδία του Ρήνου, το μεγαλύτερο δορυφορικό του κράτος, που περιελάμβανε αρχικά την Βαυαρία, την Βυρτεμβέργη και την Βάδη, ενώ αργότερα προσχώρησαν και όλα τα άλλα γερμανικά κρατίδια. Τότε η Πρωσία μετανιώνοντας που δεν είχε συμμετάσχει στον προηγούμενο πόλεμο κατήγγειλε την γαλλική κατοχή γερμανικών χωρών και σχημάτισε με την Βρετανία, το Ανόβερο, την Σουηδία, την ταπεινωμένη Ρωσία και τη Σαξονία (στην οποία μετέφερε τον στρατό της) τον Δ΄ Συνασπισμό. Τον ίδιο καιρό ξέσπασε υπό την προτροπή του Παρισιού, με στόχο τον περισπασμό των Ρώσων, νέος ρωσο-τουρκικός πόλεμος στον οποίο αναμείχθηκε με τον στόλο της και η Βρετανία. Νωρίτερα εκείνο τον χρόνο γαλλικές δυνάμεις στην Ιταλία διέλυσαν τον μικρό ιταλικό στρατό των Βουρβόνων του κράτους των Δυο Σικελιών και έθεσαν στον έλεγχο τους και το νότιο τμήμα της χώρας. Το νέο βασίλειο, της Νεάπολης, ανέλαβε ο αδερφός του αυτοκράτορα, Ζοζέφ.
Το φθινόπωρο ο Ναπολέων απάντησε στους εχθρούς του με έναν νέο κεραυνοβόλο πόλεμο. Στις 14 Οκτωβρίου του 1806 κατατρόπωσε τις Πρωσικές δυνάμεις στις ταυτόχρονες μάχες της Ιένας και Άουερσταντ (όπου ο στρατάρχης Νταβού συγκράτησε τον κύριο όγκο του εχθρικού στρατού υπό τον άβουλο βασιλιά Φρειδερίκο-Γουλιέλμο Γ΄) ανοίγοντας το δρόμο για το Βερολίνο. Εκεί έθεσε σε ισχύ το περίφημο Διάταγμα του Βερολίνου, το οποίο απέβλεπε σε οικονομική κατάρρευση της Αγγλίας εφαρμόζοντας εμπάργκο στα Βρετανικά προϊόντα από την ηπειρωτική Ευρώπη. Ο σκοπός αυτής του της ενέργειας ήταν να αναγκάσει τους Βρετανούς να δεχθούν λήξη των εχθροπραξιών αφού το γαλλικό ναυτικό είχε αποτύχει να τους αναγκάσει. Τελικά αυτό το σχέδιο θα αποδεικνυόταν και ανεφάρμοστο και ανεδαφικό. Η γαλλο-ευρωπαική αυτοκρατορία χρειάζονταν τα καλύτερα βιομηχανικά αγγλικά εμπορεύματα και όντας σε κατάσταση συνεχούς πολέμου θα κατέρρεε πριν τους επίσης εξαντλημένους Βρετανούς. Ο χερσαίος πόλεμος θα επιτεινόταν γιατί κάθε χώρα που δεν ήθελε να διακόψει το εμπόριο με το Λονδίνο και τις τεράστιες αποικίες του έπρεπε να εξαναγκαστεί, ταυτόχρονα όμως οι ανάγκες αυξάνονταν και η οικονομία λύγιζε. Ένας είδος διηπειρωτικού πληθωρισμού διογκώθηκε προκαλώντας την κοινωνική γαλήνη και ξεσηκώνοντας τελικά τους λαούς. Επρόκειτο δηλαδή για έναν φαύλο κύκλο που ο Ναπολέων έπρεπε να είχε αντιληφθεί.
Στο μεταξύ παρότι οι Ρώσοι είχαν φτάσει πολύ αργά, αμύνθηκαν με λύσσα φθείροντας τους εχθρούς τους. Τα υπολείμματα εξάλλου του πρωσικού στρατού αγωνίζονταν μαζί τους στην ανατολική Πρωσία(βόρεια Πολωνία). Επίσης ως το επόμενο καλοκαίρι σημαντικές γαλλικές δυνάμεις έπρεπε να πολιορκήσουν και να πάρουν τα παραθαλάσσια πρωσικά και σουηδικά φρούρια της Βαλτικής. Οι Βρετανοί διώχτηκαν από το Ανόβερο. Ο Ναπολέων στις αρχές του 1807 εισέβαλε με μικρές σχετικά δυνάμεις στην ρωσική Πολωνία όπου οι ντόπιοι τον υποδέχτηκαν ως ελευθερωτή. Τα ρωσικά και πρωσικά στρατεύματα όμως αντιστάθηκαν αποτελεσματικά και τον αναχαίτισαν στην αμφίρροπη μάχη του Έυλαου τον Φεβρουάριο.
Στις 14 Ιουνίου 1807 τελικά νίκησε για δεύτερη φορά τους Ρώσους στο Φρίντλαντ και στο Τίλσιτ συμφωνήθηκε εκεχειρία με τον Τσάρο της Ρωσίας Αλέξανδρο Α' στις 26 Ιουνίου. Ο τσάρος αναγνώρισε την κυριαρχία του Ναπολέοντα στη δυτική Ευρώπη παραχωρώντας του την ρωσική Πολωνία. Μαζί με εδάφη που αποσπάστηκαν από την Πρωσία σχηματίστηκε το "μεγάλο δουκάτο της Βαρσοβίας", ένας ακόμα δορυφόρος του Παρισιού. Αν και δεν τους παραχωρήθηκε πραγματική αυτονομία οι Πολωνοί ήταν ευγνώμονες και έγιναν οι πιο πιστοί σύμμαχοι-υποτελείς της Γαλλίας. Στο Ρουρ επίσης οι πλέον υποτελείς Πρώσοι παραχώρησαν εδάφη (τελικά έχασαν πάνω από το 40% της επικράτειας τους) τα οποία μαζί με το Ανόβερο σχημάτισαν το βασίλειο της Βεστφαλίας, που δεν επιβίωσε του συνεδρίου της Βιέννης το 1815. Αυτός ο θρόνος δόθηκε στον μικρότερο αδελφό του Ναπολέοντα, τον Ζερόμ. Ο Βοναπάρτης βρισκόταν πλέον στο απόγειο της στρατιωτικής και πολιτικής ισχύος. Όμως οι γενικότερες μεταρρυθμίσεις του Ναπολέοντα υπήρξαν καθοριστικές για την Γερμανία. Οι εκατοντάδες πόλεις-κράτη καταλύθηκαν και απορροφήθηκαν από μεγαλύτερα κρατίδια κάτι που δεν άλλαξε με την ειρήνη του 1815. Οι ως τότε ονομαστικοί ηγεμόνες έγιναν επιτέλους απόλυτοι κύριοι στις επικράτειες τους. Το γεγονός αυτό, η ισχυρότερη από το 1815 Πρωσσία καθώς και ο εθνικισμός που προκάλεσε η γαλλική κατοχή διευκόλυναν την ενοποίηση της Γερμανίας λίγες δεκαετίες αργότερα. Λίγο καιρό μετά τελείωσε και ο ρωσοτουρκικός πόλεμος με ουσιαστική ήττα του Σουλτάνου.
Η Βρετανία όμως αρνούνταν να δεχθεί έστω και ισόπαλη ειρήνη. Βομβάρδισαν μάλιστα για δεύτερη φορά την Κοπεγχάγη (η πρώτη ήταν το 1801) επειδή η Δανία συμμάχησε με το Παρίσι. Ο Βοναπάρτης σκέφτηκε να απειλήσει πάλι τις βρετανικές Ινδίες και πρότεινε στον τσάρο τον διαμελισμό της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ώστε να επέμβει από εκεί ξανά στην Μέση Ανατολή. Δεν συμφώνησαν όμως στην διανομή των εδαφών και έτσι ο Γάλλος αυτοκράτορας αποφάσισε να διαπεραιώσει δυνάμεις στην βόρειο Αφρική μέσω του αγγλικού Γιβραλτάρ. Έτσι θα μετέτρεπε έμμεσα την Μεσόγειο σε γαλλική λίμνη ξεριζώνοντας τις αγγλικές βάσεις. Δεν εμπιστευόταν όμως πια την απρόθυμη και καθυστερημένη κοινωνικοοικονομικά σύμμαχο Ισπανία και προσπάθησε χωρίς πόλεμο αρχικά να την ελέγξει. Ήδη το 1807 γαλλο-ισπανικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Πορτογαλία και αμέσως την κατέκτησαν. Ο βασιλιάς της κατέφυγε στην αποικιακή Βραζιλία. Ο αυτοκράτορας θα διέπραττε τώρα ένα από τα μεγαλύτερα λάθη του. Υποτίμησε τον περήφανο ισπανικό λαό και πίστεψε ότι θα υποτασσόταν εύκολα όπως αυτοί της κεντρικής Ευρώπης. Σιγά σιγά τα γαλλικά στρατεύματα στην ισπανική επικράτεια αυξήθηκαν. Το Παρίσι πίεζε την κυβέρνηση για περισσότερες μεταρρυθμίσεις και για ουσιαστικότερη εφαρμογή του αποκλεισμού αγγλικών προϊόντων. Αν και σε πόλεμο από το 1804 οι Ισπανοί έμποροι δεν είχαν σταματήσει τις δραστηριότητες με τους Βρετανούς. Λόγω της ανικανότητας του βασιλιά Καρόλου οι πολιτικοί της αυλής, οι εχθρικοί στην αστική Γαλλία ανώτεροι κληρικοί και αρκετοί αριστοκράτες διέθεταν αρκετή αυτονομία. Πίεσαν τον Κάρολο να μην υποκύψει όμως ο διάδοχος Φερδινάνδος που επιθυμούσε το θρόνο, συγκέντρωσε ριζοσπάστες συνεργάτες κοντά του και αντιτάχθηκε. Η ενδο-δυναστική κρίση πέρασε γρήγορα και στην κοινωνία που έβλεπε ολοένα και πιο εχθρικά την στρατιωτική παρουσία των Γάλλων. Ο Φερδινάνδος αρχικά χρηματοδοτήθηκε από τον Ναπολέοντα αλλά τελικά αρνήθηκε να επιτεθεί άμεσα στον πατέρα του. Στην ύπαιθρο οι πρώτοι αντάρτες άρχισαν να επιτίθενται και να σφάζουν Γάλλους στρατιώτες. Ο Βοναπάρτης κάλεσε τους Κάρολο και Φερδινάνδο στη Μπαγιόν αλλά αποτυγχάνοντας να τους συνετίσει, τους συνέλαβε. Ο Ζοζέφ "μετατέθηκε" από το θρόνο της Νάπολης (όπου "διορίστηκε" ο στρατάρχης Μυρά) σε αυτόν της Μαδρίτης. Αυτή ήταν η πλέον κατάφωρη παρέμβαση που η ισπανική κοινή γνώμη δεν μπορούσε να ανεχθεί. Στις 2 Μαΐου οι Μαδριλένοι εξεγέρθηκαν. Το κίνημα πνίγηκε στο αίμα αλλά με ισπανικά στρατεύματα και αντάρτες να πλησιάζουν στην πόλη, ο Ζοζέφ την εγκατέλειψε. Οι διασκορπισμένες στη χώρα γαλλικές δυνάμεις δεν μπορούσαν να αντισταθούν. Υπέστησαν ήττες και έχασαν βασικές θέσεις. Ως το φθινόπωρο ήλεγχαν μόνο την βόρεια του Έβρου Ισπανία. Τον Αύγουστο επίσης βρετανικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στην Πορτογαλία, νίκησαν γρήγορα τον Ζυνό κ ανάγκασαν τους άντρες του να παραδοθούν. Ο Ναπολέων αποφάσισε να αντιδράσει. Τον Νοέμβριο 1808 διέσχισε τον Έβρο ποταμό με 100.000 βετεράνους σε μια νέα αστραπιαία εκστρατεία. Σε λίγες βδομάδες είχε διαλύσει τον ελλιπώς οργανωμένο Ισπανικό στρατό, καταλάβει σημαντικά φρούρια και αναγκάσει τελικά την Μαδρίτη να παραδοθεί αμαχητί. Οι Βρετανοί επίσης που είχαν εισέλθει στην Ισπανία διώχθηκαν και δίνοντας σκληρές μάχες οπισθοφυλακής κατάφεραν να επιβιβαστούν και να διαφύγουν από την Κορούνια τον επόμενο Φεβρουάριο. Δεν ήταν όμως το τέλος όπως πολλοί πίστεψαν αλλά μόνο η αρχή αυτού που αποκλήθηκε το ισπανικό καρκίνωμα της Αυτοκρατορίας. Εκατοντάδες χιλιάδες άνδρες θα συνέχιζαν να αντιμετωπίζουν το αντάρτικο που τώρα φούντωνε εκεί, ως το 1813. Σημειώθηκαν απίστευτες φρικαλεότητες. Από τις πρώτες μέρες τα γαλλικά στρατεύματα επιδόθηκαν σε όργια λεηλασιών, καταστροφής και βιασμών. Τα αντίποινα για τη δράση των ανταρτών ήταν εξίσου απάνθρωπα με τα φριχτά βασανιστήρια στα οποία αρκετές ομάδες ανταρτών υπέβαλλαν αιχμάλωτους Γάλλους. Λαός και κληρικοί δόθηκαν με πάθος στην αντίσταση. Ένα παράδειγμα είναι η πολιορκία της Σαραγόσα που έληξε τον Φεβρουάριο του 1809 και όπου έπεσαν σχεδόν μέχρις ενός.
Την άνοιξη ο Ναπολέων επέστρεψε στο Παρίσι για να καταστείλει αναίμακτα ένα πραξικόπημα στο οποίο μπλέχτηκαν ο Ταλλευράνδος (που έχασε την θέση του) διάφοροι σημαίνοντες αλλά και μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας! Τότε η Αυστρία επανήλθε δριμύτερη εισβάλλοντας στην Βαυαρία και αλλού τον Απρίλιο. Ο Ε΄Συνασπισμός αποδείχτηκε τελικά πολύ χαλαρός. Η αποδυναμωμένη Πρωσσία έδωσε έναν αμφίρροπο πόλεμο με το βασίλειο της Βεστφαλίας. Η Σουηδία δεν ήταν σε ουσιαστική θέση να βοηθήσει. Ο τσάρος Αλέξανδρος υποσχέθηκε να βοηθήσει αλλά πριν επέμβει, άλλαξε στρατόπεδο ακολουθώντας τις εξελίξεις. Οπότε οι Αυστριακοί έμειναν μόνοι. Αυτοί την φορά όμως πολέμησαν αποτελεσματικά και σκληρότερα κάνοντας τον Βοναπάρτη να τους σέβεται. Οι θρίαμβοι συντριβής του εχθρού του 1805 δεν επαναλήφθηκαν και η νέα νίκη κόστισε πολύ. Όταν ανέλαβε τις γαλλογερμανικές δυνάμεις ο αυτοκράτορας αντεπιτέθηκε γρήγορα και αποτελεσματικά στον στρατό του αρχιδούκα Κάρολου. Τον Μάιο έμπαινε πάλι στην Βιέννη. Αλλά λίγες μέρες μετά, προσπαθώντας να αποτελειώσει τους υποχωρούντες αντιπάλους του, παρασύρθηκε από την ολοένα αυξανόμενη ματαιοδοξία και σιγουριά του. Φάνηκε αμελής και η μικρή εμπροσθοφυλακή που ο ίδιος οδηγούσε παγιδεύτηκε στον Δούναβη από εχθρική αντεπίθεση αλλά αντιστάθηκε αποτελεσματικά στην μάχη του Άσπερν-Έσσλινγκ όπου ο Ναπολέων υπέστη ουσιαστικά την πρώτη του ήττα (αν και πολλοί στρατιωτικοί ιστορικοί χαρακτηρίζουν την μάχη ως αμφίρροπη. Σε συνδυασμό με ότι συνέβαινε στην Ιβηρική, οι μύθοι είχαν αρχίσει να καταρρέουν. Εκείνο τον καιρό μάλιστα οι Βρετανοί υπό τον Ουέλινγκτον επέστρεφαν στην Πορτογαλία ενώ το καλοκαίρι πραγματοποίησαν μια επιδρομή στη γαλλοκρατούμενη Ισπανία.
Τους επόμενους δυο μήνες ο σαστισμένος Ναπολέων ανασυγκρότησε τα στρατεύματα του ενώ ο Ευγένιος νίκησε τους Αυστριακούς στην Ιταλία. Οι επιχειρήσεις επίσης των τελευταίων στην Πολωνία δεν εξελισσόταν καλά. Οι 200.000 Γαλλογερμανοί και αρκετοί Ιταλοί πέρασαν ξανά τον Δούναβη τον Ιούλιο. Αφού μεσολάβησαν νικηφόρες, αν και πολυαίμακτες, μάχες κατά των Αυστριακών (που εξαντλήθηκαν γρήγορα οικονομικά ενώ ο Αλέξανδρος τους πρόδωσε) και η συνθηκολόγηση της Βιέννης, με την οποία η Αυστρία παρέδιδε την πρώην βενετική Ιλλυρία για να ιδρυθεί εκεί ένας ακόμα δορυφόρος, η συμφωνία ειρήνης με τους Ρώσους βρέθηκε στα τάτταρα. Ο Ρώσος τσάρος ξεγέλασε τον Ναπολέοντα που του είχε υποσχεθεί να χαλιναγωγήσει τους Αυστριακούς τους οποίους αντίθετα χρησιμοποιούσε σαν αιχμή εναντίον του. Επίσης του είχε υποσχεθεί στο Τίλσιτ να μεσολαβήσει για ειρήνη στους Βρετανούς διαφορετικά να προσχωρήσει στο Διάταγμα του Βερολίνου. Δεν το έκανε ή απέτυχε αλλά ούτε εξανάγκασε τους Ρώσους να εφαρμόσουν σοβαρά το Διάταγμα. Τα βρετανικά προϊόντα ήταν απαραίτητα στη χώρα ενώ η γαλλοκρατούμενη Ευρώπη βρέθηκε με αβάσταχτα ελλείμματα. Αλλά και ο Ναπολέων δεν στήριξε ουσιαστικά όπως είχε πει τους Ρώσους έναντι των Σουηδών στον πόλεμο που ξεκινούσε τότε για την Φινλανδία. Η συμμαχία ήταν εικονική, άσπονδη και ανειλικρινής. Ο Αλέξανδρος εξοργίστηκε επίσης με τον γάμο του Βοναπάρτη (που χώρισε την Ιωσηφίνα) με την κόρη του Αυστριακού αυτοκράτορα, Μαρία Λουΐζα. Ο γάμος στόχευε στο να ενώσει ο Ναπολέων την δυναστεία του με αυτήν των Αψβούργων, την παλαιότερη της Ευρώπης. Πίστευε ότι έτσι εξασφάλιζε την ειρήνη και την ισορροπία. Ο Φραγκίσκος όμως δεν έδωσε καθόλου πρόθυμα το χέρι της κόρης του αλλά υποχρεώθηκε ως ηττημένος. Είτε γιατί φοβόταν την επέκταση της γαλλικής επιρροής, είτε γιατί προσβλήθηκε αφού ο Ναπολέων είχε ζητήσει πρώτα την μικρή του αδερφή, ο Αλέξανδρος άρχισε να γίνεται απότομος στις διπλωματικές συνεννοήσεις ενώ μετά το 1808 αρνήθηκε να ξαναδεί τον Ναπολέοντα. Έτσι το διάστημα 1810-1811 υπήρχε μόνο ψεύτικη ειρήνη στην Ευρώπη ενώ η ατμόσφαιρα ανάμεσα στις 2 υπερδυνάμεις ηλεκτριζόταν συνεχώς. Ταυτόχρονα ο πόλεμος στην Ιβηρική απορροφούσε περισσότερους στρατιώτες και κονδύλια της αυτοκρατορίας, εξόντωνε τους βετεράνους, διέφθειρε τα στελέχη και συνέβαλε στο να "σκοτώσει" στις ψυχές τους το πνεύμα της Επανάστασης. Από την άλλη ο αφορισμός του Ναπολέοντα από τον Πίο Ζ΄το 1809, η προσάρτηση από τον πρώτο της Ρώμης και η σύλληψη του πάπα σίγουρα δεν βοηθούσε στην προσπάθεια υποταγής των θρήσκων Ισπανών. Εκείνη την χρονιά επίσης μια εκστρατεία κατά των Βουρβώνων της Σικελίας απέτυχε παταγωδώς ενώ οι Βρετανοί απέσπασαν τα Επτάνησα και έσφιξαν περισσότερο τον ναυτικό αποκλεισμό της Ευρώπης.
Ωστόσο δεν ήταν όλα τελείως αρνητικά όσον αφορά την ισπανική περιπέτεια. Οι Γάλλοι προχώρησαν και σε κάποιες θετικές μεταρρυθμίσεις δίνοντας μια πρώτη γεύση εκσυγχρονισμού στους πληθυσμούς της Ιβηρικής. Ένα πρώτο Σύνταγμα, αν και δεν εφαρμόστηκε ποτέ και η κατάργηση της Ιεράς Εξέτασης είναι δύο παραδείγματα. Επίσης η καταστροφή των παρηκμασμένων μητροπόλεων έδωσε την ευκαιρία στους λαούς της Αμερικής (Κεντρική και Λατινική) να εξεγερθούν ενάντια στους αποικιοκράτες. Μετά την πτώση του Ναπολέοντα η Ισπανία και η Πορτογαλία προσπάθησαν πιο αποφασιστικά να αντεπιτεθούν, η "ζημιά" όμως είχε ήδη γίνει. Αν και χρειάστηκαν πολλά δύσκολα χρόνια ως την δεκαετία του 1820 τα κράτη της Αμερικής, όπως περίπου τα ξέρουμε σήμερα, είχαν δημιουργηθεί.
Όσον αφορά στις Γαλλορωσικες σχέσεις, το ποτήρι ξεχείλισε όταν o Βοναπάρτης προσάρτησε το γερμανικό δουκάτο του Ολδεμβούργου του οποίου ο ηγεμόνας ήταν συγγενής του Αλέξανδρου. Αργότερα ο τελευταίος βλέποντας το κύρος του εντός και εκτός της Ρωσίας να καταρρακώνεται κατήγγειλε την συνθήκη του Τίλσιτ και ζήτησε από τη Γαλλία την εκκένωση της Πολωνίας και της Πρωσίας. Αποφάσισε όμως να μην κινηθεί στρατιωτικά πρώτος. Οι επαφές διακόπηκαν. Ο Ναπολέων προετοιμάστηκε όσο μπορούσε και μια κολοσσιαία στρατιά εισέβαλε στην Ρωσία τον Ιούνιο του 1812. Μόλις το 1/3 των στρατιωτών ήταν Γάλλοι καθώς υπήρχαν Πολωνοί, Γερμανοί, Ιταλοί, Ελβετοί Ολλανδοβέλγοι, Ισπανοί, Πορτογάλοι και Αυστροούγγροι. Από τις πρώτες μέρες οι Ρώσοι υποχώρησαν σε βάθος μαχόμενοι ελάχιστα, θυσιάζοντας χώρο για να κερδίσουν χρόνο. Από τις πρώτες μέρες επίσης η ευρωπαϊκή στρατιά άρχισε να αποσυντίθεται. Μόνο το 1/4 της θα έφτανε στη Μόσχα. Η επέκταση των γραμμών ανεφοδιασμού και η ανάγκη φύλαξης τους, οι απότομες αλλαγές του καιρού, η ρωσική τακτική της καμένης γης, η δράση ανταρτών και οι λιποταξίες (απρόθυμων ξένων αλλά και αρκετών Γάλλων) προκάλεσαν την τρομερή φθορά. Μετά από την πρώτη μεγάλη μάχη στο Μόσκοβα αναδείχθηκε νικητής και μπήκε στη Μόσχα τον Σεπτέμβριο. Η πόλη όμως ήταν κατεστραμμένη και άδικα ο Ναπολέων περίμενε τον ευρισκόμενο στην Αγία Πετρούπολη Τσάρο να δεχτεί υποταγή. Εκεί οι σχέσεις του με τους στρατηγούς του έφτασαν στο χειρότερο ποτέ σημείο. Οι συμβουλές τους αποδείχτηκαν πολύ σοφές και του συνέστησαν υποχώρηση στον Νότο με το χειμώνα να πλησιάζει και διασφάλιση των περασμάτων των εφοδίων τους από πυκνοκατοικημένες περιοχές. Το ίδιο διάστημα ο ρωσικός στρατός ενισχυόταν και επέδραμε στα μετόπισθεν ενώ οι Αυστριακοί και οι Πρώσσοι γύρισαν στις χώρες τους. Ακόμα, ανησυχητικά νέα έφταναν από την Ισπανία, όπου ο Ζοζέφ είχε φύγει πάλι από την Μαδρίτη ενώ στο Παρίσι εκδηλώθηκε ένα ακόμα αποτυχημένο πραξικόπημα. Ο Ναπολέων, αν και αρχικά απέρριψε όλες τις υποδείξεις των διοικητών του, τελικά διέταξε την οπισθοχώρηση του στρατού, αλλά στην χειρότερη για τους Γάλλους στιγμή και τότε που οι συμβουλές δεν είχαν πια κανένα νόημα.
Ο φοβερός ρωσικός χειμώνας, τα χιόνια που σκέπασαν τις στέπες ήδη από τον Οκτώβριο και οι άγριοι Κοζάκοι, αποτελείωσαν το έργο ενός κακού σχεδιασμού. Η δυνατότητα μάλιστα διαφυγής του ίδιου μέσα από την καταστροφή εκείνη έγινε ακριβώς, επειδή κάποιοι στρατηγοί του είχαν αρνηθεί να εφαρμόσουν κάποιες διαταγές του, όπως εκείνη που όρισε την πλήρη καταστροφή των γεφυρών που τον συνέδεαν με τα μετόπισθεν. Τον Νοέμβριο οι Ρώσοι παραλίγο να τον παγιδεύσουν στον ποταμό Μπερεζίνα. Αυτή ήταν και η αρχή του τέλους για τη Μεγάλη Στρατιά (γαλ. Grande Armée), από της οποίας την αρχική δύναμη των 550.000 επέζησαν τελικά μόλις 70.000. Στην στρατιά αυτή που ακολουθούσαν πολλοί σύμμαχοι από όλη την Ευρώπη, στράφηκαν εναντίον του. Η εισβολή στην Ρωσία ήταν τεράστιο λάθος του Ναπολέοντα τη στιγμή που η λανθασμένη γενικότερη στρατηγική στην Ισπανία, βάραινε τον ίδιο.
Ως την άνοιξη του 1813 και ενώ οι Γάλλοι μετέφεραν νέες δυνάμεις στην Γερμανία, η Πολωνία ανακτήθηκε από τους Ρώσους και η Πρωσσία ελευθερώθηκε κηρύσσοντας τον πόλεμο. Ο Στ΄ Συνασπισμός σχηματίστηκε αλλά η Αυστρία έμεινε προς το παρόν ουδέτερη, μεσολαβώντας μάλιστα για ειρήνη. Αλλά ο Βοναπάρτης αρνήθηκε. Οι πρώτες επιχειρήσεις στη Σαξονία είχαν σχετική καλή κατάληξη για αυτόν. Ακολούθησε πάλι με αυστριακή μεσολάβηση το σύντομο συνέδριο της Πράγας. Αλλά κατέληξε σε αδιέξοδο. Οι σύμμαχοι απαιτούσαν την πλήρη εκκένωση της Γερμανίας ενώ σε όλη την ήπειρο οι λαοί εξεγέρθηκαν χρησιμοποιώντας μάλιστα διακηρύξεις της Γαλλικής Επανάστασης! Τελικά τον Αύγουστο η ανακωχή έληξε ενώ και ο πεθερός του Ναπολέοντα, Φραγκίσκος, του επιτέθηκε. Η Βαυαρία επίσης άλλαξε στρατόπεδο. Αυτή τη φορά η Σουηδία με βασιλέα τον πρώην στρατάρχη του Ναπολέοντα, Μπερναντό, διέθεσε περισσότερες δυνάμεις. Μια αρχική νίκη του αυτοκράτορα στη Δρέσδη δεν μπόρεσε να αλλάξει την κατάσταση ενώ οι στρατηγοί του ηττούνταν σε άλλα γερμανικά μέτωπα αντιμετωπίζοντας πολυάριθμου και αυτήν την φορά ενωμένους και συντονισμένους στρατούς. Στην Ισπανία ο Ζοζέφ βρισκόταν για 3η φορά σε υποχώρηση. Τον Οκτώβριο του 1813 στη Λειψία έγινε η τετραήμερη Μάχη των Εθνών μεταξύ 16 - 19 Οκτωβρίου. Εκεί ο Βοναπάρτης με 190.000 Γαλλογερμανούς και Πολωνούς κλήθηκε να αντιμετωπίσει μια δύναμη 410.000 στρατιωτών αποτελούμενη από Βρετανικά, Πρωσικά, Ρωσικά, Αυστριακά και Σουηδικά στρατεύματα. Η μάχη κατά την διάρκεια της οποίας οι Σάξονες αυτομόλησαν έληξε με ήττα των Γάλλων και πλέον η ίδια η Γαλλία απειλούνταν με εισβολή. Οι προσπάθειες του αυτοκράτορα για να νέα στρατολόγηση δεν απέφεραν καρπούς καθώς και ο γαλλικός λαός ήταν κουρασμένος και απηυδισμένος. Τον Φεβρουάριο οι σύμμαχοι από τα ανατολικά και ο Ουέλινγκτον με Βρετανούς, Πορτογάλους, Ισπανούς από το νότο μπήκαν στην χώρα. Με λίγες δεκάδες χιλιάδες άντρες ο Βοναπάρτης κατάφερε να καθυστερήσει μόνο το μοιραίο. Στις 31 Μαρτίου 1814 το Παρίσι έπεσε και οι στρατηγοί του, που τον θεωρούσαν άμεσα υπεύθυνο, του ζήτησαν να παραιτηθεί απ το αξίωμά του και να παραδοθεί. Ο Ναπολέων έκανε μια απόπειρα δηλητηρίασης από την οποία σώθηκε από τον γιατρό του την τελευταία στιγμή και τελικά δέχτηκε την παραίτηση από τον γαλλικό θρόνο για αυτόν και τον τρίχρονο γιο του ανταλλάσσοντας τον με εκείνο της μεσογειακής νήσου Έλβα στις 6 Απριλίου, στην οποία ουσιαστικά απομακρύνθηκε. η Μαρία Λουΐζα όμως δεν τον ακολούθησε. Πήρε το παιδί τους και επέστρεψε στην πατρίδα της. Στο Παρίσι οι σύμμαχοι παλινόρθωσαν τους Βουρβώνους υπό τον Λουδοβίκο 18ο και η Γαλλία επέστρεψε στα σύνορα του 1792. Αλλά δεν έγινε το ίδιο και με τα σύνορα και την κοινωνία της Ευρώπης.
Το 1815 δραπέτευσε από το νησί και επέστρεψε στη Γαλλία. Οι βασιλικοί είχαν αρχίσει διαδοχικά να αναλαμβάνουν όλα τα αξιώματα της πολιτείας ενώ η φτώχεια από τον πόλεμο τυραννούσε τώρα τον τόπο. Η δυσαρέσκεια εκείνη έκανε τον στρατό να τον υποδεχθεί ως αρχηγό και κυβέρνησε τη Γαλλία για 100 ημέρες. Μικρό μέρος μόνο των στρατηγών του ωστόσο τον ακολούθησε στην νέα του περιπέτεια. Ο Λουί Αλεξάντρ Μπερτιέ, ο καλύτερος επιτελικός του τον αγνόησε ενώ για κάποιο λόγο που ίσως υποδεικνύει φθόνο, ο καλύτερος στρατηγός του στο πεδίο της μάχης Λουί Νικολά Νταβού, τοποθετήθηκε σε επιτελική θέση στο Παρίσι μακριά όμως από το μέτωπο. Αυτό στάθηκε μοιραίο για την μοίρα του η οποία κρίθηκε στην μάχη του Βατερλώ (στο σημερινό Βέλγιο) την 18 Ιουνίου, 1815. Παρόλο που η λέξη Βατερλώ κατάντησε συνώνυμη της αποτυχίας, εδώ θα πρέπει να τονίσουμε ότι Ναπολέων έπαιξε το εξυπνότερο ποτέ του στρατιωτικό επιχείρημα. Πιεζόμενος από τους Πρώσσους υπό τον Γκέμπχαρντ Λέμπερεχτ φον Μπλύχερ στα βορειανατολικά και με τους Άγγλους υπό τον Ουέλλινγκτον και τους άλλοτε συμμάχους του Βέλγους και Ολλανδούς να κρατούν τις Βρυξέλλες, έστειλε το 1/3 της δύναμής του υπό τον στρατηγό του Εμμανουέλ Γκρουσύ να επιτεθεί στους πρώτους ενώ την ίδια ώρα αιφνιδίαζε με την υπόλοιπη δύναμή του τους δεύτερους. Οι Άγγλοι έφτασαν στο σημείο μάλιστα της υποχώρησης κατά το απόγευμα της ίδιας μέρας όταν, από σαφές λάθος του Γκρουσσύ, οι Πρώσσοι παρουσιάστηκαν ανεμπόδιστοι στα νώτα των Γάλλων προκαλώντας φοβερή σύγχυση, η οποία μέσα στο σκοτάδι του απογεύματος αποσυντονίστηκε σε άτακτη φυγή.
Οι τρεις στρατηγοί του Ναπολέοντα οι οποίοι βρίσκονταν στις διαταγές του στο Βατερλώ, Νέυ, Σουλτ και Γκρουσσύ παρουσίασαν επιδόσεις κάτω του μετρίου: Ο Νέυ, που είχε την φήμη του θαρραλέου επιδρομέα, έχασε διστακτικά χρόνο μιας μέρας μπροστά σε ένα αγγλικό οχύρωμα απόστασης λίγων χιλιομέτρων απ' το Βατερλώ δίνοντας χρόνο αναδιοργάνωσης στον Ουέλλινγκτον. Ο Σούλτ, αν και συντονιστής της όλης επιχείρησης, έχασε συχνά την επαφή με τις μονάδες του στο μέτωπο. Ο Γκρουσσύ παρερμήνευσε την διαταγή του Ναπολέοντα νομίζοντας ότι έπρεπε παρακολουθεί μάλλον τους Πρώσσους και όχι να τους επιτεθεί. Αρνήθηκε μάλιστα πεισματικά την απελπισμένη παρέμβαση του υποδιοικητή του Ζουρντάν, ο οποίος του υπόδειξε να τρέξει αμέσως στο Βατερλώ να βοηθήσει τον Βοναπάρτη, όταν ήταν πια σαφές απ' την βοή των πυροβόλων ότι εκεί γίνονταν η εμπλοκή. Ο Βοναπάρτης λογαριάζοντας ότι ανά πάσα στιγμή ο Γκρουσσύ θα συνέκλινε προς το Βατερλώ, στις 18:30 της μέρας εκείνης θεώρησε ότι κέρδισε την μάχη και διέταξε πορεία στις Βρυξέλλες. Όταν όμως διαπίστωσε ότι ήταν οι Πρώσσοι που πλησίαζαν και όχι ο Γκρουσσύ, έχοντας αποσυντονίσει το αρχικό του σχέδιο κοντά στις 19:15 αποσύρονταν άναρχα προς τον νότο.
Εξορία και θάνατος
Ο Ναπολέων προσπάθησε άστοχα να διαφύγει στην Αμερική, αλλά πιθανόν προδόθηκε και τελικά παραδόθηκε στους Άγγλους. Εξορίστηκε στο νησί [Αγία Ελένη] στον κόλπο της Γουινέας, όπου και παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του στις 5 Μαΐου του 1821 και ώρα 5:49μμ. Ο Θοδωρής Κ. στο έργο του "Η Εξορία" αναφέρει χαρακτηριστικά, πως κατά την παραμονή του στον τόπο εξορίας, του ζητήθηκε να επιλέξει ένα φαγητό το οποίο και θα τρώει καθόλη τη διάρκεια της εξορίας του. Ο Ναπολέων εύστροφα επέλεξε ως μοναδικό φαγητό το αρνί, από το οποίο και καθημερινά επέλεγε διαφορετικό μέρος για τη διατροφή του, παίρνοντας έτσι ποικιλία θρεπτικών ουσιών. Ο θάνατός του αποδίδεται μάλλον σε καρκίνο του στομάχου καθώς ήδη από την εποχή του Βατερλό υπέφερε τακτικά από σοβαρούς στομαχικούς πόνους με δευτερεύουσα αιτία το δηλητήριο που είχε πάρει κατά την απόπειρα αυτοκτονίας του μετά την παραίτησή του, του οποίου η επίδραση ήταν μακρόχρονη.
Ναπολεόντειος Κώδικας
Ο Ναπολέων επέβαλε μια σειρά νομοθετικών, διοικητικών και θεσμικών μέτρων που διαμόρφωσαν καθοριστικά το χαρακτήρα της Γαλλίας και γενικότερα της Ευρώπης. Ίσως η πιο σημαντική είναι ο Ναπολεόντειος Κώδικας του 1807. Μέχρι τότε το νομικό πλαίσιο στη Γαλλία ήταν χαώδες. Αφενός η χώρα ήταν διαιρεμένη μεταξύ Βορρά (όπου επικρατούσε το ρωμαϊκό δίκαιο) και Νότου (όπου επικρατούσε το εθιμοτυπικό δίκαιο). Αφετέρου, η Γαλλική Επανάσταση είχε αφήσει πληθώρα νόμων πολλοί από τους οποίους δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, συμβάλλοντας περαιτέρω στη νομική σύγχυση που επικρατούσε στη χώρα. Ο Ναπολεόντειος Κώδικας απλοποίησε σημαντικά το νομικό πλαίσιο και επιπλέον, εφόσον ήταν γραμμένος σε απλή γλώσσα και απέφευγε την ειδική νομική ορολογία, μπορούσε να γίνει εύκολα κατανοητός από το μέσο Γάλλο. Ο ίδιος ο Βοναπάρτης είπε εξόριστος πλέον για τον Κώδικα: «Η πραγματική μου δόξα δεν είναι ότι κέρδισα 40 μάχες [...] Το Βατερλώ θα σβήσει την ανάμνηση τόσων πολλών νικών [...] Αυτό που τίποτα δεν μπορεί να καταστρέψει, αυτό που θα ζει για πάντα, είναι ο Κώδικας μου.»