Ευθύς και πλάγιος λόγος στην αρχαία ελληνική γλώσσα - Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο και το αντίστροφο

Ποιος λόγος ονομάζεται ευθύς και ποιος πλάγιος;

Ευθύς ονομάζεται ο λόγος που: α) εκφέρεται άμεσα είτε από κάποιον ομιλητή είτε ανάμεσα σε δύο ή περισσότερους συνομιλητές· β) μεταφέρεται σε κάποιο τρίτο πρόσωπο όπως ακριβώς ειπώθηκε από τον ομιλητή· στην περίπτωση αυτή στα νέα ελληνικά μπαίνει ανάμεσα σε εισαγωγικά. Παραδείγματα: Είδος λόγου Παρατηρήσεις καὶ προείρηται μὲν ὃ μέλλω λέγειν ὑπ’ ἄλλων πρότερον, δεῖ δὲ μηδὲ νῦν τοῦ δικαίου καὶ καλῶς ἔχοντος ἐπαίνου τοὺς ἄνδρας ἐκείνους στερηθῆναι εκφέρεται από κάποιο ομιλητή ΕΡΜΗΣ: Εὐφήμει, ὦ Ἄρες· οὐ γὰρ ἀσφαλὲς λέγειν τὰ τοιαῦτα, μὴ καί τι κακὸν ἀπολαύσωμεν τῆς φλυαρίας. ΑΡΗΣ: […] Ὅ μάλιστα γελοῖον ἔδοξέ μοι ἀκούοντι μεταξὺ τῆς ἀπειλῆς, οὐκ ἂν δυναίμην σιωπῆσαι πρὸς σέ·... εκφέρεται ανάμεσα σε δύο συνομιλητές Ὁ ῥήτωρ εἶπεν· Ἀκούσατε, ὦ ἄνδρες, διηγήματος τερπνοῦ. μεταφορά των λόγων όπως ακριβώς ειπώθηκαν Πλάγιος ονομάζεται ο λόγος, όταν τα λόγια ενός ομιλητή μεταφέρονται όχι όπως ακριβώς ειπώθηκαν, αλλά αλλαγμένα. Ευθύς λόγος Πλάγιος λόγος ὑβριστής εἶ λέγει ὡς ὑβριστὴς εἰμι ὑμεῖς γιγνώσκετε τὸν ἐμὸν βίον οἴομαι ὑμᾶς γιγνώσκειν τὸν ἐμὸν βίον Ἐγγὺς ἐστιν Ἀλέξανδρος Σατιβαρζάνης ἔγνω ἐγγὺς ὄντα Ἀλέξανδρον Όπως φαίνεται στα παραπάνω παραδείγματα, εκτός από τις αλλαγές που έγιναν (π.χ. εἶ > εἰμι) κατά τη μεταφορά από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο, χρησιμοποιήθηκαν κι άλλες λέξεις· κυρίως όμως χρησιμοποιήθηκε ένα ρήμα στο οποίο εξαρτήθηκε ο πλάγιος λόγος, π.χ. λέγει, οἴομαι, ἔγνω. Το ρήμα αυτό ονομάζεται ρήμα εξάρτησης.

Ποιες αλλαγές παρατηρούνται κατά τη μεταφορά του ευθύ λόγου στον πλάγιο;

Συνήθως γίνονται αλλαγές στην έγκλιση, στο χρόνο και το πρόσωπο του ρήματος, στο ρηματικό τύπο (απαρέμφατο, μετοχή), στα χρονικά και τοπικά επιρρήματα, στις προσωπικές και τις κτητικές αντωνυμίες. Στη συνέχεια θα μελετήσουμε τις αλλαγές αυτές κατά περίπτωση.

Από τι εξαρτώνται οι αλλαγές που παρατηρούνται κατά τη μεταφορά του ευθύ λόγου στον πλάγιο;

Οι αλλαγές που παρατηρούνται στην έγκλιση κατά τη μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο εξαρτώνται από: α) το χρόνο του ρήματος εξάρτησης, δηλαδή αν βρίσκεται σε αρκτικό ή ιστορικό χρόνο β) το είδος του ρήματος εξάρτησης, δηλαδή αν είναι βουλητικό, κελευστικό κ.ά. γ) το είδος της πρότασης που μετατρέπεται, δηλαδή αν είναι κύρια πρόταση (κρίσης ή επιθυμίας ή ευθεία ερώτηση) ή δευτερεύουσα πρόταση.

Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, 1α) κύριες προτάσεις κρίσης

Θα δούμε τις αλλαγές που συντελούνται κατά τη μεταφορά των κυρίων προτάσεων κρίσης από τον ευθύ λόγο στον πλάγιο, μελετώντας πρωτίστως το ρήμα εξάρτησης, που μπορεί να είναι ρήμα:

λεκτικό, γνωστικό, αισθητικό, δοξαστικό.

(δες στο παρακάτω το συγκεντρωτικό πίνακα)

Πιο αναλυτικά, οι κύριες προτάσεις κρίσης μετατρέπονται μετά από:

1.  λεκτικά ρήματα σε:
α) ειδική πρόταση.

Παρατηρήσεις για την έγκλιση α) Όταν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου, η έγκλιση της ειδικής πρότασης παραμένει ίδια με του ευθύ λόγου, δηλαδή: ευθύς λόγος: οριστική > πλάγιος λόγος οριστική, πρδ. 1   β) όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου η έγκλιση της ειδικής πρότασης είτε παραμένει ίδια είτε μετατρέπεται σε ευκτική του πλάγιου λόγου (πλ. λ.), δηλαδή: ευθύς λόγος: οριστική > πλάγιος λόγος οριστική, πρδ. 2 ευθύς λόγος: οριστική > πλάγιος λόγος ευκτική πλ. λ., πρδ 2α   γ) Όμως, η δυνητική οριστική και η δυνητική ευκτική του ευθύ λόγου παραμένουν, ακόμα κι αν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου, δηλαδή: ευθύς λόγος: δυνητική οριστική > πλάγιος λόγος δυνητική οριστική, πρδ. 3 ευθύς λόγος: δυνητική οριστική > πλάγιος λόγος δυνητική οριστική, πρδ. 4

Παραδείγματα:

Ευθύς λόγος	Έγκλιση	Πλάγιος λόγος	Ρήμα εξάρτησης / Έγκλιση
1. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Λέγει ὅτι οὐ ποιεῖ ταῦτα	αρκτικός / οριστική
2. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Ἔλεγεν ὅτι οὐ ποιεῖ ταῦτα	ιστορικός / οριστική
2α. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Ἔλεγεν ὅτι οὐ ποιοίη ταῦτα	ιστορικός / ευκτ. πλ. λ.
3. Οὗτος οὐκ ἂν ἐποίει ταῦτα	δυνητική ορ.	Ἔλεγεν ὅτι οὐκ ἂν ἐποίει ταῦτα	ιστορικός / δυνητική ορ.
4. Οὗτος οὐκ ἂν ποιοίη ταῦτα	δυνητική ευκτ.	Ἔλεγεν ὅτι οὐκ ἂν ποιοίη ταῦτα	ιστορικός / δυνητική ευκτ.

β) ειδικό απαρέμφατο  (πρδ. 5, 5α), ιδίως μετά το ρ. φημί (5β)

Παρατηρήσεις

Παρατηρήσεις α) Αν στο ευθύ λόγο υπήρχε δυνητική έγκλιση, τότε και το δυνητικό απαρέμφατο διατηρεί το δυνητικό μόριο ἄν. (5α) β) Ο χρόνος του απαρεμφάτου καθορίζεται από το χρόνο του ρήματος στον ευθύ λόγο. (5, 5α, 5β) γ) Αναγκαστικά θα πρέπει να γίνει και έλεγχος για ταυτοπροσωπία (5β) ή ετεροπροσωπία. (5, 5α)

Παραδείγματα:

Ευθύς λόγος	Έγκλιση	Πλάγιος λόγος	Ρήμα εξάρτησης / Έγκλιση
5. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Λέγομεν οὐ ποιεῖν τοῦτον ταῦτα	αρκτικός / ειδ. απρμφ.
5α. Οὗτος οὐκ ἄν ποιοίη ταῦτα	δυν. ευκτ.	Λέγομεν οὐκ ἄν ποιεῖν τοῦτον ταῦτα	αρκτικός / ειδ. δυν. απρμφ.
5β. Οἱ στρατιῶτα ταῦτα ποιήσουσι	οριστική	Οἱ στρατιῶται ἔφασαν ταῦτα ποιήσειν	ιστορικός / ειδ. απρμφ.

 

2. γνωστικά ρήματα σε:
α) ειδική πρόταση, (για τις εγκλίσεις ισχύουν οι ίδιες αλλαγές με τα λεκτικά ρήματα), (πρδ. 1-4)
β) πλάγια ερώτηση, (πρδ. 5)
γ) ειδικό απαρέμφατο, (ισχύουν οι ίδιες αλλαγές με τα λεκτικά ρήματα) (πρδ. 6)
δ) κατηγορηματική μετοχή, (πρδ. 7)

Παρατηρήσεις

α) Αν στο ευθύ λόγο υπήρχε δυνητική έγκλιση, τότε και η κατηγορηματική μτχ. διατηρεί το δυνητικό μόριο ἄν. (8)

β) Ο χρόνος της μετοχής καθορίζεται από το χρόνο του ρήματος στον ευθύ λόγο. (7, 8)

Παραδείγματα:
 

Ευθύς λόγος	Έγκλιση	Πλάγιος λόγος	Ρήμα εξάρτησης / Έγκλιση
1. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Γιγνώσκω ὅτι οὐ ποιεῖ ταῦτα	αρκτικός / οριστική
2. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Ἔγνωμεν ὅτι οὐ ποιοίη ταῦτα	ιστορικός / ευκτ. πλ. λ.
3. Οὗτος οὐκ ἂν ἐποίησε ταῦτα	δυνητική ορ.	Ἔγνωμεν ὅτι οὐκ ἂν ἐποίησε ταῦτα	ιστορικός / δυνητική ορ.
4. Οὗτος οὐκ ἂν ποιοίη ταῦτα	δυνητική ευκ.	Ἔγνωμεν ὅτι οὐκ ἂν ποιοίη ταῦτα	ιστορικός / δυνητική ευκτ.
5. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Οὐκ οἶδα εἰ οὗτος ποιεῖ ταῦτα	αρκτικός / πλάγια ερ.
6. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Γιγνώσκω οὐ ποιεῖν τοῦτον ταῦτα	αρκτικός / ειδικό απρμφ.
7. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Γιγνώσκω τοῦτον οὐ ποιοῦντα ταῦτα	αρκτικός / κτγ. μτχ.
8. Ἐτιμησάμην ἂν ὑπὸ πάντων.	οριστική	Ἔγνων τιμησάμενος ἂν ὑπὸ πάντων.	ιστορικό / κτγ. δυν. μτχ.

 

3. αισθητικά ρήματα σε:
α) ειδική πρόταση, (ισχύουν οι ίδιες αλλαγές με τα λεκτικά ρήματα), (πρδ. 1-4)
β) πλάγια ερώτηση, (πρδ. 5)
γ) ειδικό απαρέμφατο, (ισχύουν οι ίδιες αλλαγές με τα λεκτικά ρήματα) (πρδ. 6)
δ) κατηγορηματική μετοχή (πρδ. 7)
 

Ευθύς λόγος	Έγκλιση	Πλάγιος λόγος	Ρήμα εξάρτησης / Έγκλιση
1. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Αἰσθάνονται ὅτι οὐ ποιεῖ ταῦτα	αρκτικός / οριστική
2. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	ᾔσθοντο ὅτι οὐ ποιοίη ταῦτα	ιστορικός / ευκτ. πλ. λ.
3. Οὗτος οὐκ ἂν ἐποίησε ταῦτα	δυνητική ορ.	ᾔσθοντο ὅτι οὐκ ἂν ἐποίησε ταῦτα	ιστορικός / δυνητική ορ.
4. Οὗτος οὐκ ἂν ποιοίη ταῦτα	δυνητική ευκ.	ᾔσθοντο ὅτι οὐκ ἂν ποιοίη ταῦτα	ιστορικός / δυνητική ευκτ.
5. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Οὐκ ᾔσθοντο εἰ οὗτος ποιεῖ ταῦτα	αρκτικός / πλάγια ερ.
6. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Αἰσθάνονται οὐ ποιεῖν τοῦτον ταῦτα	αρκτικός / ειδικό απρμφ.
6. Ἀρίσταρχος ἥκει	οριστική	Ὁ δ' ᾔσθετο Ἀρίσταρχον ἥκοντα.	αρκτικός / κτγ. μτχ.

 

4. δοξαστικά ρήματα σε:
α) ειδικό απαρέμφατο, (ισχύουν οι ίδιες αλλαγές με τα λεκτικά ρήματα) (πρδ. 1)
 

Ευθύς λόγος	Έγκλιση	Πλάγιος λόγος	Ρήμα εξάρτησης / Έγκλιση
1. Οὗτος πράττει τὰ προσήκοντα	οριστική	Δοκοῦσι πράττειν τοῦτον τὰ προσήκοντα	αρκτικός / ειδικό απρμφ.

 

Συγκεντρωτικός πίνακας με τις αλλαγές στη μετατροπή των κύριων προτάσεων κρίσης

Οι κύριες προτάσεις κρίσης
μετά από	μετατρέπονται σε	οι εγκλίσεις τους	το απαρέμφατο	η μετοχή
1. λεκτικά	ειδική πρόταση ειδικό απαρέμφατο	α) παραμένουν ίδιες, αν το ρήμα εξάρτησης βρίσκεται σε αρκτικό χρόνο β) συνήθως μετατρέπονται σε ευκτική του πλ. λ., αν το ρήμα εξάρτησης βρίσκεται σε ιστορικό χρόνο γ) η δυνητική οριστική και η δυνητική ευκτική διατηρούνται πάντα	α) διατηρείται το δυν. ἂν β) ο χρόνος του εξαρτάται από το χρόνο του ρ. στον ευθύ λ.	α) διατηρείται το δυν. ἂν β) ο χρόνος της εξαρτάται από το χρόνο του ρ. στον ευθύ λ.
2. γνωστικά	ειδική πρόταση πλάγια ερώτηση ειδικό απαρέμφατο κατηγορηματική μτχ.
3. αισθητικά	ειδική πρόταση πλάγια ερώτηση ειδικό απαρέμφατο κατηγορηματική μτχ.
4. δοξαστικά	ειδικό απαρέμφατο

 Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, 1β) κύριες προτάσεις επιθυμίας

Οι κύριες προτάσεις επιθυμίες μετατρέπονται σε τελικό απαρέμφατο μετά από ρήματα ευχετικά, βουλητικά, απαγορευτικά, κελευστικά, ή λεκτικά (όταν έχουν τη σημασία των κελευστικών)

Ευθύς λόγος	Πλάγιος λόγος
1. Εἴητε εὐτυχεῖς.	Εὔχομαι ὑμᾶς εὐτυχεῖς εἶναι.
2. Μηδεὶς βαλλέτω.	Ἀπηγόρευε μηδένα βάλλειν..
3. Διαβαίνετε, ὦ ὑπασπισταί, τὸν ποταμόν.	Τοὺς ὑπασπιστὰς διαβαίνειν τὸν ποταμὸν ἐκέλευσεν.
4. Ἤκωμεν ὡς πρῳαίτατα εἰς τὸ εἰωθός	Παρηγγείλαμεν ἀλλήλοιν ἤκειν ὡς πρῳαίτατα εἰς τὸ εἰωθός.
3. Εἴθε σὺ φίλος ἡμῖν γένοιο.	Ηὔχοντο αὐτὸν φίλον σφίσι γενέσθαι.

  

Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, 1γ) ευθείες ερωτήσεις

Οι ευθείες ερωτήσεις μετατρέπονται σε πλάγιες ερωτήσεις.

1. Σχετικά με την έγκλιση παρατηρούμε ότι:

α) αν εξαρτώνται από αρκτικό χρόνο διατηρούν την αρχική έγκλιση, πρδ. 1

β) αν εξαρτώνται από ιστορικό χρόνο μετατρέπουν, συνήθως, την οριστική ή την απορηματική υποτακτική σε ευκτική του πλάγιου λόγου, πρδ. 2, 2α, 3, 3α

2. Σχετικά με τον τρόπο που εισάγονται παρατηρούμε ότι:

α) οι ευθείες ερωτήσεις ολικής άγνοιας στον πλάγιο λόγο εισάγονται με το εἰ, πρδ. 3α

β) οι ευθείες ερωτήσεις μερικής άγνοιας, που εισάγονται

i) με ερωτηματικές αντωνυμίες ή διατηρούν τις ερωτηματικές αντωνυμίες (πρδ. 1) ή τις τρέπουν στις αντίστοιχες αναφορικές (πρδ. 2, 3)

ερωτηματικές αντ.	αναφορικές αντ.
τίς	ὅστις
πόσος	ὅσος - ὁπόσος
ποῖος	οἷος - ὁποῖος
πότερος (ποιος από τους δύο;)	ὁπότερος
πηλίκος (πόσο μεγάλος; - ποιας ηλικίας	ἡλίκος - ὁπηλίκος
ποδαπός (από ποιο τόπο;)	ὁποδαπός

ii) όσες εισάγονται με ερωτηματικά επιρρήματα ή τα διατηρούν ή τα τρέπουν στα αντίστοιχα αναφορικά. πρδ. 1, 2, 2α, 3

ερωτηματικές επρρ.	αναφορικές επρρ.
ποῦ	ὅπου
ποῖ (προς ποιο μέρος;)	ὅποι
πῇ (σε ποιο μέρος;-πού;-πώς;)	ὅπῃ
πῶς	ὡς, ὅπως
πόθεν (από πού;)	ὅθεν - ὁπόθεν
πότε	ὅτε - ὁπότε
πηνίκα (πότε; ποια ώρα;)	ὁπηνίκα
πόσον	ὁπόσον

3. Οι διμερείς ευθείες ερωτήσεις μετατρέπονται σε διμερείς πλάγιες ερωτηματικές και εισάγονται με τα: εἰ - ἤ, εἴτε - εἴτε, πότερον - ἤ, πότερα - ἤ

Ευθύς λόγος	έγκλιση	Πλάγιος λόγος	Ρήμα εξάρτησης / έγκλιση
1. Τίς ποιεῖ ταῦτα;	οριστική	Ἐρωτᾷ τίς ποιεῖ ταῦτα.	αρκτικός / οριστική
2. Τίς ποιεῖ ταῦτα;	οριστική	Ἠρώτησαν ὅστις ποιεῖ ταῦτα.	ιστορικός / οριστική
2α. Τίς ποιεῖ ταῦτα;	οριστική	Ἤροντο ὅστις ποιοίη ταῦτα	ιστορικός / ευκτική πλ. λ.
3. Κατακαύσωμεν αὐτοὺς ἤ τί ἄλλο χρησώμεθα;	υποτακτική	Ἐβουλεύοντο εἴτε κατακαύσωσιν αὐτοὺς εἴτε τι ἄλλο χρήσωνται.	ιστορικός / υποτακτική
3α. Παραδῶμεν Κορινθίοις τὴν πόλιν;	υποτακτική	Τὸν θεὸν ἐπήροντο εἰ παραδοῖεν Κορινθίοις τὴν πόλιν.	ιστορικός / ευκτική
4. Ποῖ ἄγοιμεν;	ευκτική	Ἠπόρουν ὅποι ἄγοιντο	ιστορικός / ευκτική

Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, 2) δευτερεύουσες προτάσεις  

Κατά τη μεταφορά των δευτερευουσών προτάσεων από τον ευθύ στον πλάγιο λόγο παρατηρούμε:

1. Δεν αλλάζει το είδος των προτάσεων. Με άλλα λόγια, μια ειδική πρόταση του ευθύ λόγου παραμένει ειδική και στον πλάγιο λόγο. 

2. Αν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου, διατηρούν την ίδια έγκλιση!  (πρδ. 1, 2)

3. Αν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου, τότε: 

α) η δυνητική οριστική και η δυνητική ευκτική διατηρούνται πάντα.    (πρδ. 3, 4)
 

β) η απλή οριστική ή η υποτακτική (με το ἄν ή χωρίς το ἄν) μετατρέπονται συνήθως σε ευκτική του πλάγιου λόγου, συνεπώς το ἂν χάνεται. (πρδ. 5, 6)
 

γ) η απλή οριστική ή η υποτακτική (με το ἄν ή χωρίς το ἄν) διατηρούνται όταν:

i) ο συγγραφέας τηρεί αντικειμενική στάση σ' αυτά που διηγείται, εκφράζοντας, όχι τη δική του γνώμη, αλλά τη γνώμη του υποκειμένου της πρότασης,

ii) παρουσιάζεται κάτι ως βέβαιο ή ως διαχρονική αλήθεια. (πρδ. 7, 8)

Ευθύς λόγος	έγκλ.	Πλάγιος λόγος	Ρήμα	έγκλιση
1. Εἰ αὕτη ἡ πόλις ληφθήσεται, ἔχεται καὶ ἡ πᾶσα Σικελία.	ορ.	Λέγει ὅτι, εἰ αὕτη ἡ πόλις ληφθήσεται, ἔχεται καὶ ἡ πᾶσα Σικελία.	αρκτ.	ορ.
2. Ἐπειδάν τις ἀγαθὸς τελευτήσῃ, μεγάλην τιμὴν ἔχει.	υπ.	Λέγουσιν ὡς, ἐπειδάν τις ἀγαθὸς τελευτήσῃ, μεγάλην τιμὴν ἔχει.	αρκτ.	υπ.
3. Γιγνώσκετε ὅτι οὐκ ἂν ἐτόλμησα εἰπεῖν, εἰ μὴ ἔγνων.	δ. ορ.	Ἐγιγνώσκετε γὰρ ὅτι οὐκ ἂν ἐτόλμησα εἰπεῖν, εἰ μὴ ἔγνων.	ιστ.	δ. ορ.
4. Οὐδὲ ναῦς ἐστιν ᾗ σωθεῖμεν ἂν φεύγοντες.	δ. ευ.	Εἶπεν αὐτοῖς ὅτι οὐδὲ ναῦς ἦν ᾗ σωθεῖεν ἂν φεύγοντες.	ιστ.	δ. ευ.
5. Οὐδὲν ἐμοὶ μέλει τοῦ ὑμετέρου θορύβου, ἐπειδὴ πολλοὺς Ἀθηναίους οἶδα τοὺς τὰ ὄμοια πράττοντας ἐμαυτῷ.	ορ.	Εἶπεν ὅτι οὐδὲν αὐτῷ μέλει τοῦ ἡμετέρου θορύβου, ἐπειδὴ πολλοὺς Ἀθηναίους εἰδείη τοὺς τὰ ὄμοια πράττοντας αὐτῷ.	ιστ.	ευ. πλ. λ.
6. Ξενοφῶν ἡγεῖται πρὸς τὴν φανερὰν ἔκβασιν, ὅπως ταύτῃ τῇ ὁδῷ οἱ πολέμιοι προσέχωσι τὸν νοῦν	υπ.	Ξενοφῶν ἔλεγεν ὅτι ἡγεῖτο πρὸς τὴν φανερὰν ἔκβασιν, ὅπως ταύτῃ τῇ ὁδῷ οἱ πολέμιοι προσέχοιεν τὸν νοῦν	ιστ.	ευ. πλ. λ.
7. Ἐσμὲν ἐπὶ ταῖς βασιλέως θύραις... μόνοι δὲ κατελελείμμεθα.	ορ.	Οἱ Ἕλληνες ἐν πολλῇ ἀπορίᾳ ἦσαν ἐννοούμενοι μὲν ὅτι ἐπὶ ταῖς βασιλέως θύραις ἦσαν... μόνοι δὲ καταλελειμμένοι ἦσαν.	ιστ.	ορ.
8. Ἐπειδὰν ἡ στρατεία λήξῃ, εὐθὺς ἀποπέμψω σε.	υπ.	Εἶπεν ὅτι, ἐπειδὰν ἡ στρατεία λήξῃ, εὐθὺς ἀποπέμψει αὐτόν.	ιστ.	υπ.

Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, οι εγκλίσεις

• Όταν το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου, η έγκλιση της ειδικής πρότασης παραμένει ίδια με του ευθύ λόγου, δηλαδή:
  ευθύς λόγος: οριστική > πλάγιος λόγος οριστική, πρδ. 1
   
• όταν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου η έγκλιση της ειδικής πρότασης είτε παραμένει ίδια είτε μετατρέπεται σε ευκτική του πλάγιου λόγου (πλ. λ.), δηλαδή:
  ευθύς λόγος: οριστική > πλάγιος λόγος οριστική, πρδ. 2
  ευθύς λόγος: οριστική > πλάγιος λόγος ευκτική πλ. λ., πρδ 2α
   
• Όμως, η δυνητική οριστική και η δυνητική ευκτική του ευθύ λόγου παραμένουν, ακόμα κι αν το ρήμα εξάρτησης είναι ιστορικού χρόνου, δηλαδή:
  ευθύς λόγος: δυνητική οριστική > πλάγιος λόγος δυνητική οριστική, πρδ. 3
  ευθύς λόγος: δυνητική οριστική > πλάγιος λόγος δυνητική οριστική, πρδ. 4

Ευθύς λόγος	Έγκλιση	Πλάγιος λόγος	Ρήμα εξάρτησης / Έγκλιση
1. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Λέγει ὅτι οὐ ποιεῖ ταῦτα	αρκτικός / οριστική
2. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Ἔλεγεν ὅτι οὐ ποιεῖ ταῦτα	ιστορικός / οριστική
2α. Οὗτος οὐ ποιεῖ ταῦτα	οριστική	Ἔλεγεν ὅτι οὐ ποιοίη ταῦτα	ιστορικός / ευκτ. πλ. λ.
3. Οὗτος οὐκ ἂν ἐποίει ταῦτα	δυνητική ορ.	Ἔλεγεν ὅτι οὐκ ἂν ἐποίει ταῦτα	ιστορικός / δυνητική ορ.
4. Οὗτος οὐκ ἂν ποιοίη ταῦτα	δυνητική ευκτ.	Ἔλεγεν ὅτι οὐκ ἂν ποιοίη ταῦτα	ιστορικός / δυνητική ευκτ.

  

 Μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο, 3) άλλες αλλαγές

Οι αλλαγές που γίνονται κατά τη μεταφορά του ευθύ λόγου σε πλάγιο εξαρτώνται από το ποιος μεταφέρει (πλαγιάζει) το λόγο και σε ποιον. Έτσι παρατηρούμε:

α) αλλαγή του προσώπου του ρήματος· μπορεί:

το α' πρόσωπο να τρέπεται σε β' (πρδ. 1) ή σε γ' (πρδ. 2)

το β σε γ' (πρδ. 3)

ή και του β' σε α' π.χ. (πρδ. 4)

Ευθύς λόγος	Πλάγιος λόγος
1. Τοῦτο ὑμᾶς διδάξω.	Ἔλεγες ὅτι τοῦτο ἡμᾶς διδάξοις.	α > β
2. Τοῦτο ὑμᾶς διδάξω.	Ἔλεγε ὅτι τοῦτο ἡμᾶς διδάξοι.	α > γ
3. Ὦ Ἀγησίλαε, ἐὰν σπείσῃ, ἕως ἂν ἔλθωσιν...	Τισσαφέρνης ὤμοσεν Ἀγησιλάῳ, εἰ σπείσαιτο, ἕως ἔλθοιεν...	β > γ
4. τί ἐν νῷ ἔχεις ποιεῖν;	Ἠρώτησαν οἱ νόμοι τί ἐν νῷ ἔχω ποιεῖν;	β > α

β) οι αντωνυμίες, κυρίως οι προσωπικές, οι αυτοπαθείς και οι κτητικές τρέπονται από το α' ή το β' πρόσωπο σε γ' πρόσωπο, ανάλογα με τα συμφραζόμενα.

Ευθύς λόγος	Πλάγιος λόγος
Ἐπειδὰν ἡ στρατεία λήξῃ, εὐθὺς ἀποπέμψω σε.	Εἶπεν ὅτι, ἐπειδὰν ἡ στρατεία λήξῃ, εὐθὺς ἀποπέμψει αὐτόν.
Οὐδὲν ἐμοὶ μέλει τοῦ ὑμετέρου θορύβου.	Εἶπεν ὅτι οὐδὲν αὐτῷ μέλει τοῦ ἡμετέρου θορύβου.
Οὐδὲν ἐμοὶ μέλει τοῦ ὑμετέρου θορύβου.	Εἶπεν ὅτι οὐδὲν αὐτῷ μέλει τοῦ σφετέρου θορύβου.

γ) αλλαγές παρατηρούνται και στα επιρρήματα που δηλώνουν τόπο, ή χρόνο,

π.χ. ἐνθάδε > ἐκεῖ, νῦν > τότε

Μετατροπή των υποθετικών λόγων σε πλάγιο λόγο (εξαρτημένοι υποθετικοί λόγοι)

Εξαρτημένος υποθετικός λόγος είναι ο υποθετικός λόγος που έχει μετατραπεί σε πλάγιο λόγο.

• Εἰ ταῦτα πράττετε, ἁμαρτάνετε > ευθύς υποθετικός λόγος
  Ἀγησίλαος λέγει ὅτι ἁμαρτάνουσιν, εἰ ταῦτα πράττουσιν > εξαρτημένος υποθετικός λόγος
  
  
• Εἰ ταῦτα πράττετε, ἁμαρτάνετε > ευθύς υποθετικός λόγος
  Ἀγησίλαος λέγει εἰ ταῦτα πράττουσιν, ἁμαρτάνειν αὐτούς > εξαρτημένος υποθετικός λόγος
  
  
• Εἰ ταῦτα πράττετε, ἁμαρτάνετε > ευθύς υποθετικός λόγος
  Ἀγησίλαος γιγνώσκει εἰ ταῦτα πράττουσιν ἁμαρτάνοντας αὐτούς > εξαρτημένος υποθετικός λόγος

Από τα παραπάνω παραδείγματα προκύπτει ότι στον εξαρτημένο υποθετικό λόγο η απόδοση μετατρέπεται σε: α) ειδική πρόταση, β) απαρέμφατο, γ) κατηγορηματική μετοχή.

Όσον αφορά την υπόθεση θα έχουμε τις εξής δύο περιπτώσεις:

α) αν η απόδοση εξαρτάται από ρήμα αρκτικού χρόνου, η υπόθεση παραμένει χωρίς αλλαγές και αναγνωρίζεται το είδος του υποθετικού λόγου σαν να ήταν ανεξάρτητος. (βλέπε τα παραπάνω παραδείγματα)

β) αν η απόδοση εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, τότε η υπόθεση μπορεί: α) να διατηρείται ως έχει, β) να μετατρέπεται σε εἰ + ευκτική του πλάγιου λόγου.

• προεῖπον δὲ αὐτοῖς μὴ ναυμαχεῖν Κορινθίοις, ἢν μὴ ἐπὶ Κέρκυραν πλέωσι
  το ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο, η υπόθεση διατηρεί τη μορφή της, η απόδοση με απαρέμφατο
  
  
• ὁ δὲ Ἀγησίλαος οὐκ ἔφη δέξασθαι τοὺς ὅρκους, ἐὰν μὴ ὀμνύωσιν
  το ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο, η υπόθεση διατηρεί τη μορφή της, η απόδοση με απαρέμφατο
  
  
• Ἀκούσας ταῦτα ὁ Κλέανδρος εἶπεν ὅτι Δέξιππον μὲν οὐκ ἐπαινοίη͵ εἰ ταῦτα πεποιηκὼς εἴη·
  

  το ρήμα εξάρτησης σε ιστορικό χρόνο, η υπόθεση σε ευκτική του πλάγιου λόγου και η απόδοση με ειδική πρόταση και ευκτική του πλάγιου λόγου

 

Μέθοδος εργασίας για τη μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο

Επειδή τα πάντα είναι θέμα μεθόδου, γι' αυτό κατά τη μετατροπή του ευθύ λόγου σε πλάγιο δουλεύουμε ακολουθώντας την εξής σειρά:

α) Ελέγχουμε το είδος των προτάσεων, αν είναι κύρια (κρίσης, επιθυμίας, ευθεία ερώτηση) ή δευτερεύουσα.

β) Ελέγχουμε το είδος του ρήματος εξάρτησης, γιατί

• Αν η πρόταση είναι κρίσης, τότε η εξάρτηση από λεκτικό, γνωστικό, αισθητικό, δοξαστικό ρήμα δίνει διαφορετικά αποτελέσματα.
   
• Αν η πρόταση είναι επιθυμίας, δε μας προβληματίζει ιδιαίτερα το ρήμα εξάρτησης, αφού στον πλάγιο λόγο όλες οι κατηγορίες ρημάτων [ευχετικό, βουλητικό, απαγορευτικό, κελευστικό, ή λεκτικό (όταν έχουν τη σημασία των κελευστικών] μας δίνουν τελικό απαρέμφατο.
   
• Αν η πρόταση είναι ευθεία ερώτηση, δε μας προβληματίζει ιδιαίτερα, αφού στον πλάγιο λόγο θα μετατραπεί σε πλάγια ερωτηματική.
   
• Αν η πρόταση είναι δευτερεύουσα, δε μας προβληματίζει, αφού στον πλάγιο λόγο θα παραμείνει το είδος της δευτερεύουσας. Για τις υποθετικές προτάσεις δες παραπάνω.

γ) Ελέγχουμε το χρόνο του ρήματος εξάρτησης, γιατί

• αν είναι αρκτικός χρόνος, η έγκλιση του ρήματος θα παραμείνει.
• αν είναι ιστορικός χρόνος, η έγκλιση του ρήματος θα μετατραπεί σε ευκτική του πλάγιου λόγου.
• αν είναι δυνητική οριστική ή δυνητική ευκτική θα παραμείνουν.

δ) Προσέχουμε τις αλλαγές που πιθανόν θα γίνουν στο πρόσωπο των ρημάτων ή των αντωνυμιών, στη μετατροπή των ερωτηματικών αντωνυμιών και επιρρημάτων στις αντίστοιχες αναφορικές αντωνυμίες ή επιρρήματα.

Μετατροπή του πλάγιου λόγου σε ευθύ

Για να μετατρέψουμε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ, θα πρέπει να ακολουθήσουμε την αντίθετη πορεία απ' αυτή που ακολουθούσαμε ως τώρα. Συνοπτικά θα έχουμε τις εξής αλλαγές:

	Πλάγιος λόγος	Ευθύς λόγος	πρδ.
χωρίς αλλαγές	οριστική	οριστική	1
	δυνητική οριστική	δυνητική οριστική	2
	δυνητική ευκτική	δυνητική ευκτική	3
	απορηματική υποτακτική	απορηματική υποτακτική	4
	ευκτική πλ. λ.	οριστική ή υποτακτική	5
	ειδικό απαρέμφατο	οριστική	6
	τελικό απαρέμφατο	προστακτική	7
	κατηγορηματική μετοχή	οριστική	8
	το ρήμα εξάρτησης	παραλείπεται
	το πρόσωπο των ρημάτων	συνήθως αλλάζει	1, 2 κτλ
	το πρόσωπο των προσωπικών, κτητικών και αυτοπαθών αντωνυμιών	συνήθως αλλάζει	1, 7
	οι αναφορικές αντωνυμίες	τρέπονται σε ερωτηματικές	5
	τα αναφορικά επιρρήματα	τρέπονται σε ερωτηματικά
	τα τοπικά και χρονικά επιρρήματα	συνήθως αλλάζουν

Ευθύς λόγος	έγκλιση	Πλάγιος λόγος	έγκλ.
1. Λέγει ὡς ἐγὼ ὑβριστής εἰμι	ορ.	Σὺ ὑβριστὴς εἶ.	ορ.
2. Ἀπεκρίνατο ὅτι οὐ ἂν αὐτὸς ὀνομαστὸς ἐγένετο.	δυν. ορ.	Οὔτ' ἂν ἐγὼ αὐτὸς ὀνομαστὸς ἐγενόμην.	δυν. ορ.
3. Εἶπεν ὅτι ἔλθοι ἂν εἰς λόγους.	δ. ευ.	Ἔλθοιμι ἂν εἰς λόγους.	δ. ευ.
4. Ὁρῶ σέ, ὦ Ἠράκλεις, ἀποροῦντα, ποίαν ὁδὸν ἐπὶ τὸν βίον τράπῃ	απ. υπ.	Ποίαν ὁδὸν ἐπὶ τὸν βίον τράπωμαι;	απ. υπ.
5. Ἤρετο ὅστις ἀφίκοιτο.	ευ. πλ. λ.	Τίς ἀφίκετο;	ορ.
5. Εὐθύδημος διεσώπησε σκοπῶν, ὅτι ἀποκρίναιτο.	ευ. πλ. λ.	Τί ἀποκρίνωμαι;	υπ.
6. Σωκράτης ἔφη τοὺς θεοὺς πάντας ὁρᾶν καὶ ἀκούειν.	ειδ. απ.	Οἱ θεοὶ πάντα ὁρῶσι καὶ ἀκούουσι.	ορ.
7. Παρεκελεύοντο Κῦρον μὴ μάχεσθαι, ἀλλ' ὅπισθεν ἑαυτῶν τάττεσθαι.	τελ. απ.	Μὴ μάχου, ἀλλ' ὅπισθεν ἡμῶν τάττου.	πρσ.
8. Οἱ Θηβαῖοι ἔγνωσαν ἐξηπατημένοι.	κτγ. μτχ.	Οἱ Θηβαῖοι ἐξηπάτηντο.	ορ.

  

Ασκήσεις

1. Να μεταφερθούν οι προτάσεις κρίσης στον πλάγιο λόγο (1η) *
2. Να μεταφερθούν οι προτάσεις κρίσης στον πλάγιο λόγο (2η) **
3. Να μεταφερθούν οι προτάσεις επιθυμίας στον πλάγιο λόγο (1η)  *
4. Να μεταφερθούν οι προτάσεις επιθυμίας στον πλάγιο λόγο (2η)  **
5. Να μεταφερθούν οι ερωτηματικές προτάσεις στον πλάγιο λόγο. (1η)  *
6. Να μεταφερθούν οι ερωτηματικές προτάσεις στον πλάγιο λόγο. (2η)  **
7. Να μεταφερθούν οι περίοδοι στον πλάγιο λόγο. (1η) **
8. Να μεταφερθούν οι περίοδοι στον πλάγιο λόγο. (2η) **
9. Να μεταφερθούν οι υποθετικοί λόγοι σε πλάγιο λόγο.  **
10. Να μετατραπεί ο πλάγιος λόγος σε ευθύ **
11. Να μεταφερθεί η περίοδος στον ευθύ λόγο **

Πηγή: http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/euthys-plagios-logos.htm