Επίθετα - Δευτερόκλιτα επίθετα στην αρχαία ελληνική γλώσσα

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

Τα επίθετα της αρχαίας ελληνικής διακρίνονται:

α) ως προς τον αριθμό των γενών σε: τριγενή-διγενή

Τριγενή είναι τα επίθετα που έχουν τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο). Διγενή είναι τα επίθετα που έχουν δυο μόνο γένη το αρσενικό και το θηλυκό.

β) ως πρός τον αριθμό των καταλήξεων σε: τρικατάληκτα-δικατάληκτα-μονοκατάληκτα

Τρικατάληκτα είναι τα επίθετα που έχουν τρεις διαφορετικές καταλήξεις, μια για κάθε γένος (αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο). Δικατάληκτα είναι τα επίθετα που έχουν δὐο μόνο καταλήξεις, μια κοινή για το αρσενικό και το θηλυκό και μια για το ουδέτερο. Μονοκατάληκτα είναι τα επίθετα που έχουν μια μόνο κατάληξη για το αρσενικό και το θηλυκό και είναι διγενή.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

1. Τα επίθετα της β΄ κλίσης ανάλογα με τις καταλήξεις και τα γένη διακρίνονται σε:
   
   α) τριγενή και τρικατάληκτα με καταλήξεις –ος, -η (ή –α), -ον: ἀγαθός, ἀγαθή, ἀγαθὸν – γενναῖος, γενναία, γενναῖον
   
   β) τριγενή και δικατάληκτα με καταλήξεις –ος (αρσενικό και θηλυκό), -ον (ουδέτερο): ὁ, ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον.
   
   γ) συνηρημένα τριγενή και τρικατάληκτα: χρυσοῦς, χρυσῆ, χρυσοῦν και συνηρημένα τριγενή και δικατάληκτα: ὁ, ἡ εὔνους, τὸ εὔνουν και δ) αττικόκλιτα επίθετα: ὁ, ἡ ἵλεως, τὸ ἵλεων.


2. Το αρσενικό και το ουδέτερο γένος των δευτερόκλιτων επιθέτων κλίνονται όπως τα ουσιαστικά της β΄ κλίσης στο αντίστοιχο γένος.


3. H κλίση του θηλυκού γένους των δευτερόκλιτων τρικατάληκτων επιθέτων είναι ίδια με αυτή των ουσιαστικών της α΄ κλίσης.


4. Το θηλυκό των δευτερόκλιτων επιθέτων τρικατάληκτων επιθέτων στην ονομαστική, γενική και κλητική πληθυντικού τονίζεται στην σύμφωνα με το αρσενικό.

Καταλήξεις των δευτερόκλιτων επιθέτων

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
	Αρσενικά	Θηλυκά		Ουδέτερα
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	-ος -ου -ῳ -ον -ε	-η -ης -ῃ -ην -η	-α -ας -ᾳ -αν -α	-ον -ου -ῳ -ον -ον

ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
	Αρσενικά	Θηλυκά	Ουδέτερα
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	-οι -ων -οις -ους -οι	-αι -ων -αις -ας -αι	-α -ων -οις -α -α

ΑΣΥΝΑΙΡΕΤΑ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

Παραδείγματα κλίσης τρικατάληκτων και δικατάληκτων επιθέτων

α) Τριγενή και τρικατάληκτα σε –ος, -η, -ον

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	ὁ σοφὸς τοῦ σοφοῦ τῷ σοφῷ τὸν σοφὸν (ὦ) σοφὲ	ἡ σοφὴ τῆς σοφῆς τῇ σοφῇ τὴν σοφὴν (ὦ) σοφὴ	τὸ σοφὸν τοῦ σοφοῦ τῷ σοφῷ τὸ σοφὸν (ὦ) σοφὸν
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	οἱ σοφοὶ τῶν σοφῶν τοῖς σοφοῖς τοὺς σοφοὺς (ὦ) σοφοὶ	αἱ σοφαὶ τῶν σοφῶν ταῖς σοφαῖς τὰς σοφὰς (ὦ) σοφαὶ	τὰ σοφὰ τῶν σοφῶν τοῖς σοφοῖς τὰ σοφὰ (ὦ) σοφὰ

Τριγενή και τρικατάληκτα σε –ος, -α, -ον

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	ὁ δίκαιος τοῦ δικαίου τῷ δικαίῳ τὸν δίκαιον (ὦ) δίκαιε	ἡ δικαία τῆς δικαίας τῇ δικαίᾳ τὴν δικαίαν (ὦ) δικαία	τὸ δίκαιον τοῦ δικαίου τῷ δικαίῳ τὸ δίκαιον (ὦ) δίκαιον
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	οἱ δίκαιοι τῶν δικαίων τοῖς δικαίοις τοὺς δικαίους (ὦ) δίκαιοι	αἱ δίκαιαι τῶν δικαίων ταῖς δικαίαις τὰς δικαίας (ὦ) δίκαιαι	τὰ δίκαια τῶν δικαίων τοῖς δικαίοις τὰ δίκαια (ὦ) δίκαια

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
Το θηλυκό των τρικατάληκτων επιθέτων σε -ος:

1. λήγει σε -η, αν πριν από την κατάληξη –ος του αρσενικού υπάρχει σύμφωνο εκτός από το ρ: ἀγαθός, ἀγαθή - πιστός, πιστή. Λήγει σε -α, αν πριν από την κατάληξη –ος του αρσενικού υπάρχει φωνήεν ή ρ: ἅγιος, ἁγία – γενναῖος, γενναία (εκτός ἀπὸ τὸ ὄγδοος, ὀγδόη)^.


2. στην ονομαστική, γενική και κλητική του πληθυντικού τονίζεται όπου τονίζεται στις αντίστοιχες πτώσεις το αρσενικό: ἡ ἁγία – αἱ ἅγιαι, τῶν ἁγίων, (ὦ) ἅγιαι (όπως οἱ ἅγιοι, τῶν ἁγίων, (ὦ) ἅγιοι).

β) Δικατάληκτα τριγενή και δικατάληκτα σε -ος, -ον

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	ὁ, ἡ ἄφθονος τοῦ, τῆς ἀφθόνου τῷ, τῇ ἀφθόνῳ τόν, τὴν ἄφθονον (ὦ) ἄφθονε	τὸ ἄφθονον τοῦ ἀφθόνου τῷ ἀφθόνῳ τὸ ἄφθονον (ὦ) ἄφθονον
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	οἱ, αἱ ἄφθονοι τῶν ἀφθόνων τοῖς, ταῖς ἀφθόνοις τούς, τὰς ἀφθόνους (ὦ) ἄφθονοι	τὰ ἄφθονα τῶν ἀφθόνων τοῖς ἀφθόνοις τὰ ἄφθονα (ὦ) ἄφθονα

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Από τα δευτερόκλιτα επίθετα είναι δικατάληκτα:

1. τα περισσότερα από τα σύνθετα σε -ος: ὁ, ἡ ἄγονος, τὸ ἄγονον - ὁ, ἡ ἀθάνατος, τὸ ἀθάνατον - ὁ, ἡ ἄκαιρος, τὸ ἄκαιρον - ὁ, ἡ ἄκαρπος, τὸ ἄκαρπον - ὁ, ἡ ἀξιόμαχος, τὸ ἀξιόμαχον - ὁ, ἡ ἔνδοξος, τὸ ἔνδοξον κ.ά


2. τα απλά επίθετα: αἴθριος, αἰφνίδιος, βάναυσος, βάρβαρος, βάσκανος, βέβηλος, γαμήλιος, δόκιμος, ἕωλος (=παλιός), ἥμερος, ἤρεμος, ἥσυχος, κίβδηλος, λάβρος, λάλος, χέρσος, τιθασός (=εξημερωμένος, ήμερος)^.


3. μερικά επίθετα σε -ος που χρησιμοποιούνται (στο αρσενικό και το θηλυκό) και ως ουσιαστικά: ὁ, ἡ ἀγωγός, τὸ ἀγωγὸν (=αυτό που οδηγεί, που φέρνει) - ὁ, ἡ βοηθός, τὸ βοηθὸν (=αυτό που βοηθεί) - ὁ, ἡ τιμωρός, τὸ τιμωρὸν - ὁ, ἡ τύραννος, τὸ τύραννον.


4. Είναι τρικατάληκτα τα παρασύνθετα επίθετα σε -ικος: εὐδαιμονικός, εὐδαιμονική, εὐδαιμονικόν.

ΣΥΝΗΡΗΜΕΝΑ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

Μερικά δευτερόκλιτα επίθετα, τα οποία πριν από το χαρακτήρα -ο- έχουν άλλο ο ή ε, συναιρούνται σε όλες τις πτώσεις. Τα επίθετα αυτά λέγονται συνηρημένα δευτερόκλιτα επίθετα. Από αυτά άλλα είναι τρικατάληκτα (με τρία γένη) και άλλα δικατάληκτα (με τρία γένη).

Παραδείγματα κλίσης συνηρημένων δευτερόκλιτων επιθέτων

α) Τριγενή και τρικατάληκτα μὲ τρία γένη σε – οῦς, -ῆ , -οῦν

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	ὁ (χρυσέος) χρυσοῦς τοῦ (χρυσέου) χρυσοῦ τῷ (χρυσέῳ) χρυσῷ τὸν (χρύσεον) χρυσοῦν -	ἡ (χρυσέα) χρυσῆ τῆς (χρυσέας) χρυσῆς τῇ (χρυσέα) χρυσῇ τὴν (χρυσέαν) χρυσῆν -	τὸ (χρυσοῦν) χρυσοῦν τοῦ (χρυσέου) χρυσοῦ τῷ (χρυσέῳ) χρυσῷ τὸ (χρύσεον) χρυσοῦν -
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	οἱ (χρύσεοι) χρυσοῖ τῶν (χρυσέων) χρυσῶν τοῖς (χρυσέοις) χρυσοῖς τοὺς (χρυσέους) χρυσοῦς -	αἱ (χρύσεαι) χρυσαῖ τῶν (χρυσέων) χρυσῶν ταῖς (χρυσέαις) χρυσαῖς τὰς (χρυσέας) χρυσᾶς -	τὰ (χρύσεα) χρυσᾶ τῶν (χρυσέων) χρυσῶν τοῖς (χρυσέοις) χρυσοῖς τὰ (χρύσεα) χρυσᾶ -

β) Τριγενή και δικατάληκτα μὲ τρία γένη σε -ους, -ουν

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	ὁ, ἡ (εὔνοος) εὔνους τοῦ, τῆς (εὐνόου) εὔνου τῷ, τῇ (εὐνόῳ) εὔνῳ τόν, τὴν (εὔνοον) εὔνουν -	τὸ (εὔνοον) εὔνουν τοῦ (εὐνόου) εὔνου τῷ (εὐνόῳ) εὔνῳ τὸ (εὔνοον) εὔνουν -
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	οἱ, αἱ (εὔνοοι) εὖνοι τῶν (εὐνόων) εὔνων ταῖς, ταῖς (εὐνόοις) εὔνοις τούς, τὰς (εὐνόους) εὔνους -	τὰ (εὔνοα) εὔνοα τῶν (εὐνόων) εὔνων τοῖς (εὐνόοις) εὔνοις τὰ (εὔνοα) εὔνοα -

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

Τα συνηρημένα δευτερόκλιτα επίθετα:

1. Σχηματίζονται όπως και τα αντίστοιχα συνηρημένα ουσιαστικά της β΄ και α΄ κλίσης.


2. Δεν έχουν κλητική.


3. Στα τρικατάληκτα συνηρημένα επίθετα σε -οῦς όλες οι πτώσεις και των τριών γενών τονίζονται στη λήγουσα, ακόμη και όταν δεν τονίζεται κανένα από τα φωνήεντα που συναιρούνται: (χρύσεος) χρυσοῦς.


4. Στα δικατάληκτα συνηρημένα επίθετα:
   • η κατάληξη -οι στην ονομαστική πληθυντικού είναι βραχύχρονη, παρόλο που προέρχεται από συναίρεση: οἱ, αἱ εὖνοι^.
   
   
   • στο τέλος του πληθυντικού των ουδετέρων το -οα της ονομαστικής και της αιτιατικής μένει ασυναίρετο: τὰ εὔνοα.
   
   
5. Στα δικατάληκτα συνηρημένα επίθετα σε -ους όλες οι πτώσεις και των τριών γενών τονίζονται στην παραλήγουσα.


6. Σύμφωνα με τα τρικατάληκτα συνηρημένα επίθετα σε -οῦς κλίνονται τα πολλαπλασιαστικά αριθμητικά επίθετα σε – πλοῦς, -πλῆ, -πλοῦν: ἁπλοῦς, ἁπλῆ, ἁπλοῦν.

 

 

ΑΤΤΙΚΟΚΛΙΤΑ ΔΕΥΤΕΡΟΚΛΙΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ

Μερικά δευτερόκλιτα επίθετα κλίνονται κατά την αττική δεύτερη κλίση και το αρσενικό και το θηλυκό λήγουν σε –ως και το ουδέτερο σε –ων.

Παραδείγματα κλίσης των αττικόκλιτων επιθέτων

ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	ὁ, ἡ ἵλεως τοῦ, τῆς ἵλεω τῷ, τῇ ἵλεῳ τὸν, τὴν ἵλεων (ὦ) ἵλεως	τὸ ἵλεων τοῦ ἵλεω τῷ ἵλεῳ τὸ ἵλεων (ὦ) ἵλεων
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ον. Γεν. Δοτ. Αιτ. Κλητ.	οἱ, αἱ ἵλεῳ τῶν ἵλεων τοῖς, ταῖς ἵλεῳς τοὺς, τὰς ἵλεως (ὦ) ἵλεῳ	τὰ ἵλεα τῶν ἵλεων τοῖς ἵλεῳς τὰ ἵλεα (ὦ) ἵλεα

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

1. Όλα τα αττικόκλιτα είναι δικατάληκτα εκτός από το επίθετο ὁ πλέως, ἡ πλέα, τὸ πλέων. Τα σύνθετά του όμως σχηματίζονται ως δικατάληκτα. Π.χ. ὁ, ἡ ἔμπλεως, τὸ ἔμπλεων.


2. Στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική του πληθυντικού του ουδετέρου, έχουν κατάληξη -α, σύμφωνα με τα ουδέτερα της κοινής β' κλίσης.
3. Το θηλυκό ἡ πλέα του αττικόκλιτου επιθέτου ὁ πλέως, ἡ πλέα, τὸ πλέων σχηματίζεται σύμφωνα με την α΄ κλίση.
4. Η κατάληξη της ονομαστικής και κλητικής αρσενικού και θηλυκού και της δοτικής των τριών γενών υπογράφεται: οἱ,αἱ ἵλεῳ - τοῖς, ταῖς, τοῖς ἵλεῳς - (ὦ) ἵλεῳ.