Εισαγωγή στην επική ποίηση και στην Οδύσσεια Α' Γυμνασίου

Αποστόλης Ζυμβραγάκης
0
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ

Τί είναι το έπος
Η λέξη «έπος» σήμαινε τα μεγάλα σε έκταση αφηγηματικά ποιήματα που συνέθεταν και τραγουδούσαν οι αοιδοί (τραγουδοποιοί).
Τα είδη του έπους
α) Μυθολογικό – ηρωικό (περιέχει μύθους για ήρωες και θεούς) β) Διδακτικό γ) Φιλοσοφικό.
Η εξέλιξη του έπους
Ήδη στη Μυκηναϊκή εποχή (1700-1200 π.Χ.) οι Έλληνες αοιδοί συνέθεταν και τραγουδούσαν τα πρώτα έπη. Η εποχή, όμως, της μεγάλης ανάπτυξης της επικής ποίησης ήταν η Γεωμετρική (1100-700 π.Χ.). Τότε πολλοί Έλληνες αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν στη Μικρά Ασία. Η νοσταλγία τους για την πατρίδα και τους παλιούς πατροπαράδοτους μύθους της βοήθησε το έπος να αναπτυχθεί.
Το περιεχόμενο των επών της Γεωμετρικής εποχής
Πράξεις και κατορθώματα των ηρώων του παρελθόντος και των θεών – οι θεοί δρούν σαν άνθρωποι και συμμετέχουν στη ζωή των ανθρώπων.
Τα γνωρίσματα της επικής ποίησης
- Μιλούσε για ένα μακρινό παρελθόν το οποίο παρουσιάζεται ιδανικό και ανώτερο από την εποχή του αοιδού.
- Ήταν συλλογικό δημιούργημα, δηλαδή εξέφραζε όλη την κοινωνία και όχι μόνο τον αοιδό – όπως και τα δημοτικά τραγούδια.
- Ήταν γραμμένη σε ιωνική διάλεκτο που περιείχε και στοιχεία από την αιολική διάλεκτο.
Οι αοιδοί
Οι συνθέτες των επών, οι αοιδοί, τραγουδούσαν αυτά τα ποιήματα με τη συνοδεία φόρμιγγας ή κιθάρας στα παλάτια, σε σπίτια ευγενών, στην αγορά και σε αγώνες.
Η σύνθεση και η εκτέλεση των επών
Οι αοιδοί μπορούσαν να συνθέτουν και να τραγουδούν αυτά τα μεγάλα αφηγηματικά ποιήματα χάρη στο έτοιμο υλικό που είχε δημιουργηθεί από τους παλαιότερους αοιδούς. Είχαν δημιουργηθεί σταθερές φράσεις, εικό-νες, ακόμα και ολόκληρες σκηνές, που οι αοιδοί τις θυμόντουσαν και τις επαναλάμβαναν κάνοντας κάθε φορά μικρές αλλαγές και αυτοσχεδιάζοντας. Ένας αοιδός λοιπόν έπρεπε από τη μια πλευρά να έχει καλή μνήμη (να θυμάται το επαναλαμβανόμενο υλικό) και από την άλλη πλευρά να έχει δημιουργικότητα και φαντασία ώστε τα τραγούδια του να μην είναι όμοια με τα παλαιότερα.
Οι επικοί κύκλοι
Οι αοιδοί από παλιά άρχισαν να συστηματοποιούν το ηρωικό παρελθόν και να συνδέουν τους τοπικούς μύθους σε μια συνεχή σειρά που ήταν γι΄αυτούς ό,τι είναι για εμάς η Ιστορία. Έτσι δημιουργήθηκαν τρεις κύκλοι (ομάδες) μυθολογικών επών: α) ο αργοναυτικός, β) ο θηβαϊκός, και γ) ο τρωϊκός.
Τα Κύκλια έπη
Ορισμένα από αυτά τα παλαιά έπη συναποτελούν έναν ευρύτερο κύκλο – σειρά γεγονότων που αφηγούνται με χρονολογική σειρά τα γεγονότα από την ένωση του Ουρανού και της Γης μέχρι το θάνατο του Οδυσσέα. Τα ονομάζουμε Κύκλια έπη.
Τιτανομαχία - Οιδιπόδεια - Θηβαίς - Επίγονοι - Κύπρια - Ιλιάς - Αιθιοπίς - Μικρά Ιλιάς - Ιλίου Πέρσις - Νόστοι - Οδύσσεια - Τηλεγονία.
Τα ομηρικά έπη
Από τα πολλά επικά ποιήματα μόνο δύο σώθηκαν ολόκληρα: η Ιλιάδα (που περιγράφει ένα επεισόδιο του δέκατου χρόνου του τρωϊκού πολέμου) και η Οδύσσεια (που περιγράφει την επιστροφή του βασιλιά της Ιθάκης Οδυσσέα στην πατρίδα του). Δημιουργός τους θεωρείται ο Όμηρος και πιστεύουμε ότι συντέθηκαν τον 8ο αι. π.Χ.
Τα ομηρικά έπη ως ιστορική πηγή
Τα ομηρικά έπη δεν μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε ως ιστορική πηγή για τον τρωϊκό πόλεμο γιατί: α) ο ποιητής δε μπορούσε να γνωρί-ζει καλά αυτή την παλαιότερη εποχή και β) τα έπη είναι λογοτεχνικά έργα που στοχεύουν στην ευχαρίστηση, δεν είναι έργα ιστορίας ή γεωγραφίας. Οι πληροφορίες όμως που υπάρχουν στα έπη για έθιμα, θεσμούς, υλικά κλπ. μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πηγές για τη Γεωμετρική εποχή στην οποία συντέθηκαν τα έπη.
Οι ραψωδοί
Έτσι ονομάζονται οι ποιητές που όταν παράκμασε η επική ποίηση δε δημιουργούσαν δικά τους έργα αλλά απάγγελναν με ρυθμό (δεν τραγουδούσαν όπως οι αοιδοί) τα παλαιότερα έπη κρατώντας ένα ραβδί. Ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες και ταξίδευαν στα παλάτια βασιλιάδων για να απαγγείλουν τα έπη.
Ο Όμηρος
Ο Όμηρος ίσως ήταν ταξιδιώτης-ποιητής που έπαιρνε μέρος σε αγώνες και η παράδοση λέει ότι ήταν τυφλός. Πιθανότατα καταγόταν από την περιοχή της Ιωνίας στη Μικρά Ασία, αλλά δεν ξέρουμε σίγουρα από ποια πόλη (πιθανότατα από τη Σμύρνη ή από τη Χίο). Τα έπη του καταγράφτηκαν πρώτη φορά πιθανότατα τον 6ο αι. π.Χ. στην Αθήνα.
Η αξία των ομηρικών επών
Τα ομηρικά έπη έγιναν πολύ αγαπητά στην αρχαιότητα και πάνω σε αυτά στηρίχθηκε η εκπαίδευση των αρχαίων Ελλήνων γιατί α) προσέφεραν απόλαυση, β) δίδασκαν, γ) παρουσίαζαν με άμεσο τρόπο την ανθρώπινη ζωή. Στους αιώνες που ακολούθησαν μέχρι και σήμερα τα ομηρικά έπη είναι πηγή έμπνευσης για τα γράμματα και πολλές τέχνες.



ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙΑ
 
Το κεντρικό θέμα της Οδύσσειας
Ο νόστος, δηλαδή η επιστροφή του βασιλιά της Ιθάκης Οδυσσέα στην πατρίδα του μετά τον Τρωικό πόλεμο, και ο αγώνας του να ξανακερδίσει το θρόνο του και τη γυναίκα του που διεκδικούσαν οι μνηστήρες (τα αρχοντόπουλα) του νησιού.
Οι πηγές και η θεματογραφία της Οδύσσειας
Πηγές
- Ηρωϊκή παράδοση
- Λαϊκές μυθιστορίες για το γυρισμό ξενιτεμένων
- Παραμύθια και ιστορίες ναυτικών για άγνωστους τόπους, μυθικούς λαούς και τέρατα
Θεματογραφία
 - Ο απλός άνθρωπος
- Η καθημερινή ζωή
- Η αγάπη για την πατρίδα
- Η ερωτική και η συζυγική πίστη
-Η φιλία
-Η αγάπη για τη ζωή, την ευγένεια και την ομορφιά
-Οι δυνάμεις του ανθρώπου να ξεπερνά τις δυσκολίες χάρη στις αρετές του και το μυαλό του (- π.χ. εξυπνάδα και ευστροφία Οδυσσέα)
Η διαίρεση της Οδύσσειας σε ραψωδίες
Η Οδύσσεια όπως και η Ιλιάδα χωρίστηκε σε 24 άνισες ραψωδίες από τους γραμματικούς (φιλολόγους) της αλεξανδρινής εποχής. Οι ραψωδίες της Οδύσσειας δηλώνονται με τα μικρά γράμματα της αλφαβήτου (της Ιλιάδας με τα κεφαλαία). Ακόμα, δόθηκε σε κάθε ραψωδία από τους γραμματικούς της αλεξανδρινής εποχής ένας τίτλος (ή και περισσότεροι) για να αποδοθεί το περιεχόμενό της. 
Χρονογραφική σειρά των γεγονότων της Οδύσσειας
- Ο Οδυσσέας αναχωρεί από την Τροία με 12 πλοία και τους συντρόφους του.
- Ο άνεμος τους οδηγεί στη χώρα των Κικόνων (Θράκη) από όπου φεύγουν κυνηγημένοι.
- Μια θύελλα τους βγάζει έξω από τα ελληνικά νερά (από το Αιγαίο) και φτάνουν στους Λωτοφάγους.
- Μετά φτάνουν στη χώρα των Κυκλώπων, όπου ο Οδυσσέας τυφλώνει τον Πολύφημο.
- Ενώ κατευθύνονται προς την Ιθάκη, ανοίγουν τους ασκούς του Αιόλου και παρασύρονται στη χώρα των Λαιστρυγόνων, όπου χάνονται 11 καράβια και πολλοί σύντροφοι του Οδυσσέα.
- Με ένα μόνο καράβι ο Οδυσσέας φτάνει στο νησί της μάγισσας Κίρκης όπου παραμένει 1 χρόνο.
- Ο Οδυσσέας επισκέπτεται τον Κάτω Κόσμο για να πάρει οδηγίες από τον μάντη Τειρεσία.
- Με τις συμβουλές της Κίρκης ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του αποφεύγουν τις Σειρήνες, τη Σκύλλα και τη Φάρυβδη.
- Φτάνουν στη Θρινακία, όπου κάποιοι σύντροφοι τρώνε πεινασμένοι τα βόδια του Ήλιου.
- Ο Δίας τιμωρεί αυτή την πράξη και βυθίζει το καράβι του Οδυσσέα και πνίγει όλους τους συντρόφους του Οδυσσέα, ο οποίος καταλήγει στο νησί της μάγισσας Καλυψώς, στην Ωγυγία.
- Εφτά χρόνια μετά, οι θεοί αποφασίζουν σε ένα συμβούλιό τους την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη.
- Η Αθηνά πάει στην Ιθάκη να συμβουλέψει το γιο του Οδυσσέα, τον Τηλέμαχο, να αναζητήσει τον πατέρα του στην Πύλο και στη Σπάρτη.
- Σε ένα νέο συμβούλιο των θεών ο Δίας στέλνει με τον Ερμή εντολή στην Καλυψώ να αφήσει τον Οδυσσέα να φύγει.
- Ο Οδυσσέας κατασκευάζει σχεδία, ταξιδεύει 18 μέρες στη θάλασσα, αλλά την τελευταία μέρα ο Ποσειδώνας σηκώνει τρικυμία και τσακίζει τη σχεδία του, οργισμένος για την τύφλωση του Πολύφημου.
- Ο Οδυσσέας δυό μέρες μετά φτάνει ναυαγός στο νησί των Φαιάκων (Σχερία). Αυτοί τον περιποιούνται, τον τιμούν με δώρα και αφού μάθουν τις περιπέτειές του, τον μεταφέρουν στην Ιθάκη.
- Ο Οδυσσέας μεταμφιεσμένος σε ζητιάνο παρουσιάζεται στον βοσκό Εύμαιο όπου για 4 μέρες συγκεντρώνει πληροφορίες για την κατάσταση στο παλάτι του.
- Έπειτα αναγνωρίζεται από τον Τηλέμαχο, ο οποίος επιστρέφει από την Πύλο και τη Σπάρτη.
- Την πέμπτη μέρα εμφανίζεται στο παλάτι (πάντα με τη μορφή ζητιάνου) και βεβαιώνει την Πηνελόπη ότι ο Οδυσσέας ζει.
- Την επόμενη μέρα η Πηνελόπη διοργανώνει αγώνα τοξοβολίας με το τόξο του Οδυσσέα. Μόνο ο Οδυσσέας καταφέρνει να το λυγίσει και με αυτό εξοντώνει του μνηστήρες, έχοντας τη βοήθεια του Εύμαιου, του Φιλοίτιου και του Τηλέμαχου.
- Ο Οδυσσέας ξαναγίνεται κυρίαρχος στην Ιθάκη και αναγνωρίζεται από την Πηνελόπη, ενώ το ίδιο βράδυ αφηγείται ο ένας στον άλλο όσα τράβηξαν στα χρόνια του χωρισμού τους.
- Οι συγγενείς των μνηστήρων ζητούν εκδίκηση, αλλά η παρέμβαση της Αθηνάς και του Δία ηρεμεί την κατάσταση και αποδίδει τη δικαιοσύνη.

Δημοσίευση σχολίου

0Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου (0)