Λέξεις Κλειδιά: προϊστορία, εποχή του λίθου, παλαιολιθική εποχή, μεσολιθική εποχή, νεολιθική εποχή.
Ι. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ
ΚΕΦΑΛΑIΟ Α'
Η ΕΠΟΧΗ ΤΟY ΛIΘΟY
Ο άνθρωπος δρα πριν από την ιστορία, δηλαδή πριν από την εμφάνιση των πρώτων γραπτών πηγών. Όλη αυτή η μακρότατη περίοδος, από την εμφάνιση του ανθρώπου στη γη μέχρι την ανακάλυψη της γραφής, ονομάζεται Προϊστορία. Τα πρώτα ίχνη του ανθρώπου έχουν αναζητηθεί πολύ βαθιά μέσα στο χρόνο, γύρω στα 2,5 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα. Όλο αυτό το ασύλληπτο διάστημα ο άνθρωπος προοδεύει, βελτιώνει συνεχώς τις συνθήκες ζωής του, τελειοποιεί τον εργαλειακό εξοπλισμό του. Με βάση την τεχνολογική εξέλιξη προτάθηκε από τους επιστήμονες η υποδιαίρεση της Προϊστορίας. Έτσι διακρίνουμε την Εποχή του Λίθου και την Εποχή του Χαλκού. Η πρώτη περιλαμβάνει την Παλαιολιθική και τη Μεσολιθική εποχή που καλύπτουν το διάστημα από την εμφάνιση του ανθρώπου μέχρι το 6500 περίπου π.Χ. και τη Νεολιθική που τελειώνει περίπου το 3000 π.Χ. Η Εποχή του Χαλκού καλύπτει την περίοδο από το 3000 μέχρι το 1100 π.Χ.1. Η ΠΑΛΑIΟΛIΘIΚΗ ΚΑI Η ΜΕΣΟΛIΘIΚΗ ΕΠΟΧΗ |
|||||||||||||||||
Η πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου στη γη | Πριν από περίπου 2.500.000 χρόνια εμφανίζονται στην Αφρική οι πρώτοι άνθρωποι. Οι επιστήμονες ονόμασαν αυτό τον τύπο ανθρώπου «Ικανό άνθρωπο – homo habilis». Ο «ικανός άνθρωπος» ζει ομαδικά και κατασκευάζει εργαλεία. Ο «Όρθιος άνθρωπος – homo erectus» που τον διαδέχεται βελτιώνει την κατασκευή των εργαλείων και ανακαλύπτει τη φωτιά. Τα ίχνη του απαντώνται όχι μόνο στην Αφρική αλλά επίσης στην Ευρώπη και στην Ασία. Τέλος, ο «Σοφός (έμφρων) άνθρωπος – homo sapiens» διαθέτει μέγεθος εγκεφάλου μεγαλύτερο από αυτό των προκατόχων του και θάβει τους νεκρούς του. Η ανθρώπινη αλυσίδα καταλήγει στον «Σοφότατο άνθρωπο – homo sapiens sapiens» ο οποίος επινοεί την τέχνη και εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο. Εμείς είμαστε οι άμεσοι απόγονοι του «Σοφότατου ανθρώπου». | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
Η ζωή του ανθρώπου κατά την Παλαιολιθική και Μεσολιθική εποχή (2.500.000-6.500 π.Χ.) |
Τα κύρια εργαλεία του ανθρώπου της Παλαιολιθικής εποχής (Μουσείο Βόλου) Ο «Σοφός άνθρωπος» θάβει τους νεκρούς του και στους τάφους τοποθετεί διάφορα κτερίσματα. Αυτό δείχνει ότι πιστεύει σε μια άλλη ζωή, μετά το θάνατο. Στον ελλαδικό χώρο η παρουσία του παλαιολιθικού ανθρώπου πιστοποιείται σε περιοχές όπως η Θεσσαλία, η Μακεδονία, η Αργολίδα, η Κέρκυρα και σε πολλές άλλες. |
||||||||||||||||
Η τέχνη |
Αναπαράσταση σπηλαιογραφίας
Ασκήσεις-Δραστηριότητες
Να επιστρέψετε στον πίνακα και να συμπληρώσετε μία
τέταρτη στήλη με τις σημαντικότερες κατακτήσεις του ανθρώπου στην
τεχνολογία, την τέχνη και την ιδεολογία σε κάθε στάδιο της εξέλιξής του.
|
||||||||||||||||
Η καθημερινή ζωή κατά την Παλαιολιθική εποχή. Με βάση την εικόνα να περιγράψεις την ημέρα ενός παλαιολιθικού ανθρώπου. |
|||||||||||||||||
|
2. Η ΝΕΟΛIΘIΚΗ ΕΠΟΧΗ |
|||||||||||||||||||
Η ζωή του ανθρώπου κατά τη Νεολιθική εποχή (6500-3000 π.Χ.) | Η μετάβαση του ανθρώπου από την Παλαιολιθική εποχή της κυνηγετικής και τροφοσυλλεκτικής οικονομίας στη Νεολιθική, όταν ο άνθρωπος γίνεται γεωργός και κτηνοτρόφος, αποτελεί μία πραγματική επαναστατική αλλαγή. Η Νεολιθική εποχή χαρακτηρίζεται από τα παρακάτω στοιχεία, που το ένα αποτελεί συνέχεια του άλλου: α) μόνιμη εγκατάσταση του ανθρώπου και δημιουργία οικισμών β) απασχόληση με τη γεωργία και την κτηνοτροφία και γ) χρήση της κεραμικής. | ||||||||||||||||||
Η «Εύφορη ημισέληνος». |
Η γεωργία γεννιέται σε μία «εύφορη ημισέληνο» που περιλαμβάνει τη Μεσοποταμία, την Παλαιστίνη (Χαναάν, Φοινίκη) και την Αίγυπτο. Στη συνέχεια, γεωργία και κτηνοτροφία επεκτείνονται στη βόρεια Αφρική και την Ευρώπη, ενώ αργότερα νέες εστίες εμφανίζονται σε Αμερική και Ασία. Τα πρώτα φυτά που καλλιεργήθηκαν ήταν τα δημητριακά, τα οποία αποτελούν τη βάση της διατροφής του ανθρώπου. |
||||||||||||||||||
Εργαλεία και αντικείμενα του νεολιθικού ανθρώπου. Αναγνώρισε τα αντικείμενα. Σε τι χρησιμεύει το καθένα; |
Νέες τεχνικές αναπτύσσονται. Οι άνθρωποι κατασκευάζουν κεραμικά σκεύη για να τοποθετούν τα περισσεύματα των δημητριακών και για να ψήνουν τις τροφές. Αρχίζουν να υφαίνουν τα ενδύματά τους, χρησιμοποιώντας το μαλλί των προβάτων ή φυτά όπως το λινάρι. |
||||||||||||||||||
Η καθημερινή ζωή του νεολιθικού ανθρώπου. Με βάση την εικόνα της καθημερινής ζωής του παλαιολιθικού ανθρώπου, ποιές εξελίξεις παρατηρείς στη καθημερινή ζωή; |
|||||||||||||||||||
Το Δισπηλιό, όπως εμφανίζεται σήμερα, με αναπαράσταση μιας λιμναίας καλύβας (5.200 π.Χ.) |
|
||||||||||||||||||
Η Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα | Στον ελλαδικό χώρο οι μεταβολές της νεολιθικής περιόδου αρχίζουν να γίνονται ορατές γύρω στο 6500 π.Χ. Νεολιθικοί οικισμοί έχουν εντοπιστεί σε περιοχές της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας, σε βραχώδεις τοποθεσίες των νησιών, σε παρυφές ορεινών όγκων, σε σπήλαια, σε παραλιακές και παραλίμνιες περιοχές. Ο πιο συνηθισμένος χώρος προϊστορικού οικισμού για τις περιοχές της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας είναι ο τεχνητός λοφίσκος που ονομάζεται «τούμπα» και «μαγούλα». Παράλληλα αναπτύσσεται ο επίπεδος οικισμός ο οποίος στη νότια Ελλάδα καταλαμβάνει μεγάλη έκταση. Λιμναίος οικισμός έχει ανασκαφεί στη θέση Δισπηλιό στην Καστοριά. Ξύλινοι πάσσαλοι στήριζαν επίσης ξύλινες πλατφόρμες επάνω στις οποίες στηρίζονταν τα σπίτια. | ||||||||||||||||||
Ένας νεολιθικός οικισμός στην Ελλάδα: Διμήνι. Αναπαράσταση της νεολιθικής ακρόπολης στο Διμήνι, στην περιοχή του Βόλου. |
|
||||||||||||||||||
Η νεολιθική Ελλάδα. Στον χάρτη αναφέρονται όλοι οι νεολιθικοί οικισμοί που έχουν ανασκαφεί. Σε ποια ελληνική περιοχή παρατηρείς τη μεγαλύτερη πυκνότητα και πώς τη δικαιολογείς; |
Δε γνωρίζουμε αν οι άνθρωποι είχαν ατομική ιδιοκτησία της γης. Το πιο πιθανό είναι ότι η γη ανήκε συλλογικά στην κοινότητα. Τα νεολιθικά κοπάδια, από οικόσιτα ζώα, πρέπει να ήταν μικρά. Την ευθύνη για τη βοσκή τους μπορεί να την είχε ολόκληρη η κοινότητα. |
||||||||||||||||||
Πήλινο αγγείο με πολύχρωμο διάκοσμο από το Διμήνι Θεσσαλίας (3800-3300 π.Χ.) (Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο) |
|
||||||||||||||||||
Η τέχνη της νεολιθικής εποχής | Εκτός από τα ειδώλια, τα κοσμήματα και άλλα διακοσμητικά αντικείμενα που εξακολουθούν να κατασκευάζονται ήδη από την Παλαιολιθική εποχή, εφευρίσκεται τώρα το πλάσιμο πήλινων αγγείων που ψήνονταν κατόπιν στη φωτιά, ώστε να γίνουν σκληρά και ανθεκτικά. Στην αρχή όλα ήταν χονδροειδή, μονόχρωμα και ακόσμητα. Αργότερα τα σχήματά τους έγιναν κομψότερα και έφεραν διακόσμηση. Τα σχέδια αποτελούνταν αρχικά από παράλληλες ή τεθλασμένες γραμμές, τρίγωνα, σπείρες και μαιάνδρους. Τα ποικίλα αυτά κοσμήματα ζωγραφίζονταν με ζωηρά χρώματα. | ||||||||||||||||||
Πήλινο ειδώλιο Κουροτρόφου από τη Θεσσαλία.Λείπει το κεφάλι. Η γυναίκα κάθεται σε σκαμνί και κρατάει στην αγκαλιά της βρέφος. Όλη η μορφή είναι διακοσμημένη με απλές γραμμές και σπείρες. (Μουσείο Βόλου) |
|
||||||||||||||||||
Ερωτήσεις-Δραστηριότητες
1. Πώς συνδέεται η εμφάνιση των αγγείων από πηλό με
την εγκατάσταση των ανθρώπων σε μόνιμους οικισμούς τη Νεολιθική εποχή;
Για να απαντήσετε σκεφθείτε για ποιον σκοπό χρησιμοποιούνταν τα αγγεία
στη Νεολιθική εποχή.2. Οι άνθρωποι της Παλαιολιθικής εποχής που μετακινούνταν συχνά, θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν αγγεία από πηλό; 3. Με τη μόνιμη εγκατάσταση γεννιέται η έννοια της πατρίδας. Με ποια κριτήρια επιλέγουν οι άνθρωποι ένα τόπο για μόνιμη εγκατάσταση; 4. Κατά τη γνώμη, σας τι αποδεικνύει η πληθώρα των νεολιθικών οικισμών στην Ελλάδα; |
|||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
Άσκηση αυτοαξιολόγησης
Συνδέστε με μία γραμμή τις λέξεις που σχετίζονται μεταξύ τους.
Οι απαντήσεις υπάρχουν στο τέλος του βιβλίου. |